રોઘીથી પાછા વળીને, સ્યુસાઈડ પોઈન્ટ વટાવીને કાલપા અને એ પછી રીકોંગ પીઓ થઈને નીચે ઊતર્યા પછી નીચે એક જગ્યાએ રસ્તો ફંટાતો હતો. હવે અમે સ્પિતી ખીણમાં પ્રવેશવાના હતા. જોતજોતાંમાં ભૂગોળ બદલાવા લાગી. હરિયાળી સાવ પાંખી થઈ ગઈ, અને રેતાળ પર્વતો નજરે પડવા લાગ્યા. વચ્ચે વચ્ચે ક્યાંક ઘાસનો ગુચ્છો ઊગેલો દેખાતો હતો, પણ એની પર એટલી ધૂળ જામેલી કે એનો અસલ રંગ બદલાઈ ગયેલો. વૉટર કલરથી ચીતરીએ ત્યારે પશ્ચાદભૂમિમાં વપરાતા રંગમાં પાણીનો ઊપયોગ વધુ હોય, પણ અમુક ઠેકાણે પિગ્મેન્ટને જ બ્રશ પર લઈને ટપકાં મૂકીએ એવું! સમાંતરે નદી વહેતી હતી, પણ તેના પાણીનો રંગ સાવ ડહોળો હતો. પ્રવાહ એકદમ ધસમસતો- વાહનના કાચ ખોલીએ તો સાંભળી શકાય એવો!
આ વિસ્તારમાં પ્રવેશતાં જ સૌના મનમાં બે વર્ષ અગાઉ કરેલો લદાખનો પ્રવાસ તાજો થઈ આવ્યો. એવું જ ભૂપૃષ્ઠ, એ જ રેતાળ પર્વતો, અને એવી જ સૂકી, ઠારી નાખતી હવા. પાછળ ડોકિયાં કરતાં હીમશીખરો. ક્યારેક સાવ નદીની સમાંતરે રસ્તો જતો, તો ક્યારેક એટલે ઊંચે લઈ જતો કે નદી જાણે કે છેક નીચે, દૂર થઈ જતી. એવે વખતે એ નદી વડે રચાતી ખીણનો આકાર બરાબર સમજાતો. બન્ને બાજુ સીધા, લીસા, રેતાળ ખડકો અને એની વચ્ચે વાંકુંચૂકું વહેતું સાંકડું વહેણ. ક્યારેક એક જ પહાડ પર 'હેરપીન બેન્ડ' જેવા રસ્તે ઉપર ચડતા જઈએ અને જોતજોતાંમાં ઊંચે સ્થાને આવી જવાતું. નીચે નજર કરતાં પીળાશ પડતા પર્વતોની વચ્ચે વાંકીચૂકી, ડામરની કાળી સડક નજરે પડતી. અમુક સ્થળે નાનાં, પીળાં ફૂલ ઊગેલાં દેખાતાં. ક્યાંક ખડકોને નીચેથી કોતરીને બનાવેલા રસ્તા હતા. આવા પહાડી રસ્તે મુસાફરી ઘણી લાંબી લાગતી, પણ અંતર સાવ ઓછું કપાતું, અને ઊંચાઈ વધુ પકડાતી.
 |
| નાકોના રસ્તે |
આવા રેગિસ્તાનમાં પણ નદીના તટમાં સહેજ જગ્યા મળે હોય ત્યાં સફરજનનું વાવેતર નજરે પડતું. દૂરથી એમ જ લાગે કે ગીચ ઘાસ ઊગી નીકળ્યું છે, પણ નજીક પહોંચતાં ખ્યાલ આવતો કે એ પૂર્ણ કદનાં વૃક્ષ છે.
બપોરના અરસામાં અમે મલ્લિંગા ગામે આવી પહોંચ્યા. અહીંથી નજીકમાં નાકો ગામ હતું, અને અમારે ત્યાં આવેલા સરોવરની મુલાકાત લેવાની હતી. મુખ્ય રસ્તે આવેલા મલ્લિંગાના પાછળના ભાગ તરફ પડતા ફાંટે અમે વળ્યા. એ સાથે જ કોઈક જુદી દુનિયામાં આવી ગયા હોઈએ એમ જણાયું. અહીં હરિયાળી હતી, પથ્થરનાં મકાનો હતાં, લોકોની અવરજવર હતી. ગામ તરફ આગળ વધીને એક ઠેકાણે અમે વાહન ઊભું રખાવ્યું. બપોરનો આકરો તડકો હતો. આથી મોટા ભાગના ગરમ વસ્ત્ર વાહનમાં રાખીને જ ઊતર્યા. હજી પાંચેક મિનીટ જેટલું ચાલ્યા હોઈશું અને હિમાલયે બધાને યાદ અપાવી દીધું કે હિમાલયને કદી હળવાશથી લેવો નહીં. સૂરજ ઢંકાઈ ગયો અને જે સૂસવાટા શરૂ થયા કે લમણાં થીજી જતાં હોય એમ લાગ્યું.
 |
| નાકો ગામ અને તેની ખેતી |
અહીં નીચાણવાળા ભાગમાં એક તળાવ હતું. એ ઊપરાંત ખેતી પણ થતી હતી. તળાવ સુધી પહોંચવાનો જે રસ્તો હતો તેની સામી બાજુએ ગામ હતું. પથ્થરનાં મકાનો હતાં, જે અહીંની ઠંડીમાં રક્ષણ આપતાં હતાં. રસ્તે આવતાં મકાનોમાં પણ ઈંધણ માટેનાં લાકડાનાં ટુકડા ખડકાયેલા હતા.
ચાલતાં અમે નાકો તળાવ આવી પહોંચ્યા. બારેક હજાર ફીટની ઊંચાઈએ આવેલા આ તળાવ ફરતે પોપ્લરનાં વૃક્ષો છે, જેને લીધે દૂરથી તેનું પાણી લીલા રંગનું દેખાય છે. તળાવ સુધી પહોંચવા માટે પગથિયાં ઊતરીને જવાનું હતું. પહાડી વિસ્તારમાં ક્યાંય પગથિયાં કે ઢાળ ઊતરીએ ત્યારે આનંદ આવે, પણ સાથે એ હકીકત મનમાં સતત રમતી રહે છે કે આ જ ઢાળ કે પગથિયાં
પાછા ચડવા પણ પડશે.
 |
| રસ્તાની કોરે ઈંધણનાં લાકડાં |
 |
| તળાવ સુધી દોરી જતાં પગથિયાં |
 |
| નાકો તળાવ |
અહીં થોડાઘણા પ્રવાસીઓ હતા. બોટિંગની સુવિધા હતી. તળાવ ફરતે પાકો રસ્તો બનાવેલો હતો. અમે તેની પર ચાલીને તળાવનું ચક્કર લગાવ્યું. દરમિયાન પરેશ એક સ્થાનિક બહેન સાથે વાતે વળગ્યો અને ત્યાંથી ગામ તરફ જતા રસ્તે ગામ તરફ ગયો. અહીં સ્તૂપ પણ હતા.
તળાવને કિનારે બોટ સિવાય ખાણીપીણીનું કશું ન હતું એ જોઈને આનંદ થયો. પગથિયાં ચડીને અમે પાછા અમારા વાહન તરફ આવવા લાગ્યા. એવામાં વરસાદના છાંટા શરૂ થયા, અને સાથે ઠંડો પવન. અમે એકાદ ઠેકાણે ચા પીવા બેઠા. ચા પીને પાછા વાહનમાં ગોઠવાયા અને આગળની સફર આરંભાઈ.
નાકો પછીનો વિસ્તાર સ્પિતી ખીણનો હતો.
ફરી પાછા તીવ્ર વળાંકો, પીળા રેતાળ પહાડ, સાંકડી ખીણ, નદીનું વહેણ. અમુક વિસ્તારમાં પહાડોનો રંગ ભૂખરો હતો, તો અમુક વિસ્તારમાં કાળો પણ હતો. આ બધું જોતાં મન ભરાતું ન હતું.
હવે અમે મુખ્ય રસ્તેથી ફંટાઈને ગ્યુ મોનેસ્ટ્રીના રસ્તે વળ્યા. ગ્યુ નામે ગામમાં આવેલી આ મોનેસ્ટ્રી છે, જેની પર ચીને દાવો કરેલો છે. મોનેસ્ટ્રીમાં જવા માટે ટિકિટ ખરીદવાની હતી. નવાનક્કોર રંગ ધરાવતી મોનેસ્ટ્રી સહેજ સપાટ જગ્યાએ હતી. અનેક પ્રવાસીઓ અહીં આવેલા હતા. તેઓ ઊપર ચડતા હતા. અમારામાંના કેટલાક ઊપર ચડ્યા, કેટલાક નીચે ફરતા રહ્યા. આ મોનેસ્ટ્રીના સંકુલમાં જ એક મમી પણ સચવાયેલું છે, જે એક તિબેટન સાધુનું હોવાનું મનાય છે. મમીને કાચના કેસમાં ગોઠવેલું છે. ઈજિપ્શીયન મમીની જેમ આ શબને પાટા વીંટાળેલા ન હતા, પણ કદાચ તે અહીંના ઠંડા વાતાવરણને કારણે સચવાયેલું રહી શક્યું હતું.
આવાં ખુલ્લાં સ્થાન પર ફરતા રહીએ ત્યારે ઘણી વાર સમયનું ભાન ન રહે. એવે સમયે હિમાલય આપણને યાદ કરાવે છે કે બસ, પૂરતો સમય અહીં આપ્યો. હજી તમારે આગળ સફર કરવાની છે, માટે નીકળો. થોડી વારમાં જે સૂસવાટા શરૂ થયા એમાં અમને આવી સૂચના સંભળાઈ. અમે ફટાફટ વાહનમાં ગોઠવાયા. ગામમાં થઈને પાછા મુખ્ય રસ્તે આવ્યા અને તાબો તરફ આગળ વધ્યા.
અહીં નદીનું વહેણ ખૂબ નજીક હતું. પર્વતોની રચના અલગ અલગ પ્રકારની હતી. આ વિસ્તારના ભૂપૃષ્ઠ, તેને કારણે અહીંના હવામાન પર થતી વિશિષ્ટ અસર, અને એના પર આધારિત અહીંનું જનજીવન- આવી વિવિધ બાબતો પર વાહનમાં વાત ચાલી. સુજાતનો ભૂગોળમાં વિશેષ રસ કેળવાયો હોવાથી તેણે સવિસ્તર આ વિશે વિગતો આપી. એમ લાગ્યું સામાન્ય રીતે શાળામાં નીરસ મનાતા ભૂગોળ જેવા વિષયની વાત આ રીતે, સ્થળ પર જઈને તેના સંદર્ભો સાથે કરવામાં આવે તો? તરત જ એ ગળે ઊતરી જાય, એટલું જ નહીં, એનાથી દૃષ્ટિકોણ પણ વ્યાપક બને. આની પરથી એક વિચાર સૂઝ્યો કે વિદ્યાર્થીઓ માટે ખાસ આવા ભૌગોલિક પ્રવાસનું આયોજન કરવામાં આવે તો? એમાં પરેશે સૂચવ્યું કે ભૂગોળની સાથોસાથ સંબંધિત ઈતિહાસને પણ આવરી લઈએ તો? શૈલીએ જણાવ્યું કે એની સાથે સાંસ્કૃતિક-આર્થિક બાબતો પણ સમાવી લઈએ તો? ચર્ચા આગળ ચાલી. એમાં એવું સૂચન આવ્યું કે માત્ર વિદ્યાર્થીઓ જ શા માટે? જેને રસ હોય એવી કોઈ પણ વયની વ્યક્તિ આમાં જોડાઈ શકે.
પ્રાથમિક ધોરણે વિચાર તો બહુ આકર્ષક જણાયો. એના વ્યાવહારિક પાસાંનું આયોજન વિચારવું પડે. જોઈએ હવે એ ક્યારે થાય છે, પણ એટલું ખરું કે આ કરવા જેવું છે.
સાંજે અમે તાબો પહોંચ્યા. એ પછી રાત્રે રૂમ પર પણ ભૂગોળવિષયક કેટલાક મુદ્દાઓ ચર્ચાયા. સુજાતે બહુ સરળતાથી કેટલાક વિષયો ખોલી આપ્યા. એ પછી અમારો વિચાર દૃઢ થતો ગયો.
ખરા અર્થમાં પહાડને ખોળે વસેલા તાબોમાં સાંજે અમે ફર્યા. બીજા દિવસે અમારે મુદ ગામ જવા નીકળવાનું હતું.
No comments:
Post a Comment