જૂની મૂડી (2)

(સ્વામી આનંદે પોતાના દીર્ઘ લેખનવાચન દરમિયાન જૂના અને ભરપૂર અભિવ્યક્તિવાળા, છતાં ચલણમાંથી નીકળી ગયેલા શબ્દો, રૂઢિપ્રયોગો, કહેવતો, ઓઠાંઉખાણાં વગેરે એકઠા કર્યા હતા. તેમના અવસાન પછી 1980માં આ તમામનું સંપાદન મૂળશંકર મો. ભટ્ટ અને ન.પ્ર.બુચ દ્વારા 'જૂની મૂડી'ના નામે પુસ્તકસ્વરૂપે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું. પ્રકાશક હતા એન.એમ.ત્રિપાઠી પ્રા.લિ; મુમ્બઈ. હવે તો આ પુસ્તક પણ અપ્રાપ્ય બન્યું છે. પ્રસ્તુત છે આ પુસ્તકમાંથી ચખણીરૂપે કેટલાક શબ્દપ્રયોગો. મૂળ જોડણી યથાવત્ રાખવામાં આવી છે.) 

- વેઠતાં વનવાસ ને સેવતાં ઘરવાસ એમાં અંતે લાભ = દુ:ખના દિવસ વેઠી લેતાં અને ગૃહસ્થાશ્રમ સેવતાં છેડે શુભ જ થાય એવી આસ્થાનું સૂચક

- સફેદનો લોપ થાય ત્યારે જ કપડું રંગાય = સફેદ એટલે કે અહંકારરૂપી મૂળ પોત ન ટળે ત્યાં સુધી જ્ઞાનવૈરાગ્યનો રંગ પાકો ન ચડે એ અર્થ

- વાટ્યું ઓસડ ને મૂંડ્યો જતી = આ બન્નેનાં મૂળની ખબર ન પડે, એ ન પરખાય

- પારકે પાદર માવજીભાઈ કાંધાળા = બીજાનો ધનમાલ વપરાતો હોય ત્યાં ઉદાર થાય તેવા માણસો માટે વપરાય છે પારકે ઘેર માવજીભાઈ પો'ળા

- સો વાર બકો ને એક વાર લકો (લખો) = બોલેલું યાદ ન રહે, તેથી એ વિશે ખાતરી ન રાખી શકાય કે આમ જ કહ્યું હતું, પણ લખેલું તો સો વરસેય જેમનું તેમ વંચાય, માટે લખેલું હોય તે જ પાકું ગણવું

- વૈદો વઢે એમાં માંદાનો મરો (અર્થ સ્પષ્ટ છે), When doctors differ, patients suffer

- લૂણી ધરોને તાણી જાય = વ્યાજનો લોભ મુદ્દલ, મૂડીને ડુબાડે. લૂણીની ભાજી ઉગાડનારા ધરોની જોડે લૂણી ઉગી હોય ત્યારે લૂણીને ઉપાડતાં ધોળી ધ્રોને પણ ઉખાડી નાખે તે પરથી

- કુલડીમાં રાંધ્યું ને કોડિયામાં ખાધું = આજકાલનાં માણસોનાં ચકલાચકલી જેવાં પોપલાં ખાનપાન, જેમાં એક પણ અતિથિ-આગન્તુક ન સમાય

- ઊંટે ચડી બકરાં હાંકવાં = 'જા બિલ્લી કુત્તેકુ માર', જાતે કશું ન કરતાં બીજા બધું કામ બરાબર અંકે કરી આપે તેવી અપેક્ષા રાખવી

- મથુરાનો પેંડો ન્યારો = અલગારી માણસ માટે કહેવાય છે (મથુરાનો પેંડો અસાધારણ મોટો, સામાન્ય પેંડા કરતાં અલગ પડે તેવો હોય છે)

(સૌજન્ય: જૂની મૂડી, સ્વામી આનંદ)

(નોંધ: આવા વધુ શબ્દો ધરાવતી એક જૂની પોસ્ટ મારા બ્લૉગ પર અહીં વાંચી શકાશે.