હોમાય વ્યારાવાલા: પત્રો અને પ્રસંગો (6)

 'બિચ્ચારો! પાલક પનીરની સાથે નાન કેમના ખાઈ શકશે? એને તો તવા રોટી સિવાય કંઈ ફાવતું નથી.'

'આપ ને બિચારાને દસ રૂપિયા! કોને ખબર કેટલાય દિવસથી ભૂખ્યો હશે. બ્રેડ ખાશે તોય પેટ ભરાશે એનું.'

સાવ બે અંતિમ અર્થની વચ્ચેની અનેક અર્થચ્છાયામાં આપણે 'બિચારા' શબ્દને આપણે પ્રયોજતા હોઈએ છીએ. આ ઉપરાંત દેખીતી રીતે જેની પર દયા ઉપજે એવી- વિકલાંગ, અશક્ત, બિમાર કે વૃદ્ધ વ્યક્તિ વિશે વાત કરતાં તો આ વિશેષણ સહજપણે જ વપરાઈ જાય. અલબત્ત, ઘણા લોકો એવા પણ હોય છે, જે પોતાની 'બાપડાબિચારા'ની ઉપસેલી છબિને સભાનતાપૂર્વક ટકાવી રાખે છે.

હોમાય વ્યારાવાલાને જોઈને કોઈ પણ વ્યક્તિના મનમાં પહેલો શબ્દ કદાચ 'બિચારાં' સૂઝે. વૃદ્ધ, કરચલીયુક્ત ચહેરો, ધીમી ચાલ અને એવી જ ધીમી ગતિએ કામ કરવાની શૈલી! અને વળી એકલાં! ઉપરના માળે રહે, જ્યાં પગથિયાં ચડીને જવાનું. આ બધાનો સરવાળો એટલે 'બિચારાં!' કરુણાની લાગણી શમ્યા પછી જોનારના મનમાં કુતૂહલ-જિજ્ઞાસાના ભાવ ઉપસે. 'એ શી રીતે બધું કામ કરતાં હશે?' એને લઈને પછી જોનારના મનમાં ઉછાળા મારી રહેલો દયાનો સાગર છલકાય અને એમની મુલાકાત પછી વિદાય લેતાં અચૂક એ વ્યક્તિ બોલે, 'મારે લાયક કંઈ પણ કામકાજ હોય તો કહેજો.' દયાસાગરનો આ ઉછાળો મુલાકાતી હોમાયબેનનાં ઘરનાં પગથિયાં ઉતરે ત્યાં સુધીમાં તો શમી ગયો હોય. અને આ વાત હોમાયબેન ખુદ પણ જાણતાં હોય. આથી તે કદી કોઈને મદદ માટે કહે જ નહીં.

અમારી નિકટતા વધી અને તેમણે અમને કામ સોંપવા માંડ્યું ત્યારે અમે સભાનપણે એ ભાવ જાળવતાં કે અમે એમને નહીં, એમની સ્વાવલંબનની ભાવનાને મદદરૂપ થઈ રહ્યાં છીએ. એ અવારનવાર કહેતાં, 'મારું શરીર વૃદ્ધ થયું છે, દિમાગ નહીં. આઈ ડોન્ટ વોન્ટ ટુ બી ડિપેન્ડન્ટ ઓન સમબડી. ઓન્‍લી થિંગ આઈ નીડ ઈઝ અ હેલ્પિંગ હેન્ડ. (હું કોઈના પર આધારિત થવા નથી માંગતી. મારે કેવળ મદદકર્તા હાથની જ જરૂર છે)' તે અમને કશું કામ ચીંધે એ પણ મિત્રભાવે જ. અમને એ અનુકૂળ ન હોય તો ના પાડવાની છૂટ, અને એનું એમને કદી ખરાબ ન લાગે.

'હેલ્પિંગ હેન્ડ'ને તે શી રીતે મદદ માટે કહે એ આ પત્રમાં બરાબર જણાશે. સાર્ક દેશોના કોઈક કાર્યક્રમમાં હાજરી આપવા માટે તે દિલ્હી ગયેલાં. તેમણે ત્યાંથી વિમાનમાં વડોદરા આવવાનું હતું, અને સાંજનો સમય એવો કે એરપોર્ટ પર તેમને કોઈક લેવા આવે તો સહેલું પડે.

તેમણે દિલ્હીથી અમને લખેલા આ અંગ્રેજી પત્રનો ગુજરાતી અનુવાદ:

"ડિયર મિ.એન્‍ડ મિસીસ કોઠારી,

ફરી આવી ગઈ છું તમને તકલીફ આપવા. 13મી જાન્યુઆરીએ દિલ્હીમાં યોજાનારા સાર્ક ફંક્શનના બીજા દિવસે મારે ત્યાં જવા અંગે મેં તમને કહેલું. 19મી જાન્યુઆરીએ વિમાનમાર્ગે વડોદરા પરત ફરવાની મારી ધારણા છે. એરપોર્ટથી ઘેર પહોંચવું મારા માટે સમસ્યારૂપ છે અને અહીં મારે તમારી મદદની જરૂર છે.

તમારા યા મિ.પ્રજાપતિ માટે એ દિવસે એરપોર્ટ પર પહોંચવું અને મને ઘેર પહોંચવામાં મદદરૂપ થવું સંભવ બનશે? મહેરબાની કરીને 'ના' પાડતાં ખચકાતા નહીં, કેમ કે, મને એનાથી ખરાબ લાગશે નહીં અને હું બીજા કોઈક માટે પ્રયત્ન કરી શકું.

તમને લાગે કે તમે આવી શકશો તો મહેરબાની કરીને મને મિસીસ મિશ્રા (ફોન ધરાવતાં હોમાયબેનનાં પાડોશી) દ્વારા 'હા' યા 'ના' અંગે જાણ કરશો. આ અરજન્ટ છે, કારણ કે, આવતી કાલ સુધીમાં મારે દિલ્હીમાં એ લોકોને મારી ટિકિટ વગેરે ખરીદવા અંગે જાણ કરવાની છે.

આભાર અને શુભેચ્છાઓ.

હોમાય વી."

સૌજન્યપૂર્વક કોઈની મદદ શી રીતે માંગવી એનું આ ઉત્તમ ઉદાહરણ. નહીંતર મોટે ભાગે તો હકભાવે મદદ લેનાર અને કારણવશાત સામેવાળાથી એ શક્ય ન બને તો એ માટે ખોટું લગાડનાર જ જોવા મળે છે.