ભૂપેન ખખ્ખરનાં ચિત્રોનો આસ્વાદ (10)

ભારતીય ચિત્રકારની નજરે ઈન્‍ગ્લેન્‍ડ

1979ના જાન્યુઆરીથી સપ્ટેમ્બરનો, આશરે નવેક મહિનાનો લંડનનિવાસ ભૂપેનના ત્યાર પછીના જીવન માટે અતિ મહત્ત્વનો બની રહ્યો હતો. લંડનમાં રહીને તેમણે અંગ્રેજોના રોજિંદા જીવનને નજીકથી જાણ્યું. એ જીવન વિશેનાં ચિત્રો બનાવ્યાં અને એ ચિત્રો ત્યાં પ્રદર્શિત થયાં ત્યારે અંગ્રેજોને એ બાબતમાં રસ પડ્યો કે એક ભારતીય કલાકાર અંગ્રેજી જીવનને કઈ રીતે જુએ છે. આ શ્રેણીનું એક ચિત્ર Man in pub અગાઉ આપણે અહીં જોયું.

આવું જ એક અન્ય જાણીતું બનેલું ચિત્ર હતું The weatherman/હવામાનવેત્તા. ‘ધ વેધરમેન’ ચિત્ર બનાવવા પાછળની કથા પણ રસપ્રદ છે. ભૂપેને નીરખ્યું કે અંગ્રેજો હવામાન બાબતે આખો દિવસ ચિંતિત હોય છે. એમની વાતચીતનો મુખ્ય વિષય હવામાનની આસપાસ જ હોય છે. એક ભારતીયને આ વાત રમૂજી લાગે એ સ્વાભાવિક છે, કેમ કે, ભારતમાં હવામાન વિશે ભાગ્યે જ વાત થતી હોય.

Jack Scott 

જેક સ્કૉટ નામનો એક હવામાનવેત્તા ટી.વી. પર સતત દેખા દેતો અને હવામાન અંગેની માહિતી આપતો રહેતો. ભૂપેનને એ જોવાની મઝા આવતી. તેમના ચહેરાનો ઉપયોગ ભૂપેને આ ચિત્રમાં કર્યો. એક હવામાનવેત્તા પોતાની પત્નીને પ્રેમ કરવા માટે આગળ વધી રહ્યો છે, અને સ્પષ્ટ છે કે એ સ્ત્રી એને નન્નો ભણવાની છે. અંગ્રેજોના હવામાન અંગેના વળગણના પ્રતીકરૂપે ભૂપેને એના દીવાનખંડમાં હવામાનનો આલેખ અને વિશ્વનો નકશો ટીંગાડેલો બતાવ્યો.

આ જ ચિત્રમાં છેક દૂર બે માનવાકૃતિઓ દેખાય છે, જે આ જ દંપતિ છે.

The weatherman 

ચિત્રમાં અંગ્રેજોના ઘરનું આંતરિક સુશોભન, દીવાલો અને ફરસ પરના ગાલીચાની ડિઝાઈન સુદ્ધાં ચીતરેલી છે. આ ચિત્ર પ્રદર્શિત કરવાનું હતું ત્યારે ભૂપેને નિમંત્રિતોની યાદીમાં જેક સ્કૉટનું નામ ખાસ લખાવેલું. જેક સ્કૉટ આવ્યા પણ ખરા. તે પોતાનો ચહેરો ઓળખી ન શક્યા, પણ ચિત્ર જોઈને રાજી થઈ ગયેલા. તેમણે કહેલું કે એમના ઘરમાં એવા જ હવામાનના નક્શા છે. દુનિયાનો નક્શો શયનખંડમાં નથી, ફ્રીજ પાસે છે. એમણે કહ્યું કે ચિત્રમાં છે એવી બારી પણ એમના ઘરમાં છે.

લંડનમાં બનાવેલું ભૂપેનનું વધુ એક ચિત્ર એટલે Butcher's Shop in London/લંડનમાં કસાઈની દુકાન.

Butcher's shop in London

બાથ એકેડેમી કે જ્યાં ભૂપેન ભણાવવા જતા ત્યાંના વડા જો હોપ અને એમનાં પત્ની મેરી હોપનું પોર્ટ્રેટ ભૂપેને બનાવેલું. એ પોર્ટ્રેટમાં પશ્ચાદભૂ લંડનની છે, પણ તેની શૈલી ભારતીય લઘુચિત્રોની છે.

Portrait of Joe and Mary Hope

લંડનમાં યોજાયેલા ભૂપેનના ચિત્રપ્રદર્શને ત્યાંના કળારસિકોમાં ભારતીય ચિત્રકળામાં રસ જાગ્રત કર્યો. આ પ્રદર્શનમાં ભૂપેને બનાવેલાં અન્ય ચિત્રો પણ મૂકવામાં આવ્યાં હતાં.

(Pics from net)