પીછા કરો....(૨)

વરસો અગાઉ એક કાર્યક્રમમાં બે મીમીક્રી કલાકાર અતુલ અને ભુપેન્દ્રને સાંભળવાનું બન્યું હતું. તેઓ બે વિશેષ આઈટમને કારણે યાદ રહી ગયા છે. તેમણે ફક્ત મોંએથી પશ્ચિમી સંગીતની સાઉન્ડટ્રેક વગાડી હતી અને એ જ રીતે મોંએથી અંગ્રેજી ફિલ્મનું ટ્રેલર સંભળાવ્યું હતું. તેમાં કારની બ્રેકની ચીચીયારીઓ, ગનશૉટ, ચુંબનના અવાજ વગેરે સાથે વિવિધ પશ્ચિમી વાદ્યોની જોરદાર અસર ઊભી કરી હતી. (એવું એ વખતે, અને ખાસ તો સ્ટેજ પરથી સાંભળતાં એમ લાગ્યું હતું.)

મોટે ભાગે કારચેઝ સાથે અંગ્રેજી ફિલ્મો સંકળાયેલી હતી અને તેની સાથે બ્રેકની ચીચીયારીઓના અવાજ પણ. જો કે, મારે જેમાં ભાગ લેવાનો આવ્યો એ બેમાંથી એકે ચેઝમાં એવું કશું સંભળાયું નહોતું. આ પહેલાંની પોસ્ટમાં જણાવ્યું એમ મારે કાર ચલાવવાની નહોતી કે નહોતો મારે કોઈ કારનો પીછો કરવાનો. બંને કિસ્સામાં મારે ટ્રેન જ પકડવાની હતી. પહેલો કિસ્સો 1986 નો છે, જ્યારે બીજો કિસ્સો 2005ના જાન્યુઆરીનો છે.

**** **** ****

રાજા નામ મેરા, જો ના ભૂલ કરે...

મારાં બંને સંતાનો હવે એટલાં મોટાં થઈ ગયાં હતાં કે તેમને લઈને ફરવા માટે જઈ શકાય. શચિ લગભગ દસ-અગિયાર વરસની, અને ઈશાન છ-સાતનો હતો. અમે એવી કંપની શોધી રહ્યા હતા, જે અમારી સાથે હળીભળી જાય. મને એમ હતું કે કોઈ સહકાર્યકરની સાથે નથી જવું. કેમ કે, ગમે એટલું ઈચ્છીએ તો પણ છેવટે ફરવાના સ્થળે ઓફિસની વાતો નીકળે જ નીકળે. એ સ્થિતિ હું ટાળવા માંગતો હતો. એમ તો મારું મહેમદાવાદનું મિત્રવર્તુળ ખરું, પણ એમાંથી કોને ફાવે અને કોને નહીં એ ખ્યાલ નહોતો. કારણ એ કે અમે લોકો ઉત્તરાયણના અરસામાં ફરવા જવા માંગતા હતા. એ વખતે મને યાદ આવ્યો પરેશ પ્રજાપતિ. તે આમ તો ઉર્વીશનો સહાધ્યાયી અને મિત્ર, પણ વડોદરામાં રહેતો હોવાને કારણે અમે નિયમિત સંપર્કમાં હતા. મને લાગ્યું કે તે જોડાય તો તેની સાથે ઠીક રહેશે. તેને મેં પૂછ્યું અને તેણે તરત હા પાડી દીધી. જો કે, અમે એક બહુ પેટછૂટી વાત કરી. મારો અનુભવ હતો કે કોઈ વ્યક્તિની સાથે લાંબા પ્રવાસે જવાનું થાય ત્યારે તેની પ્રકૃતિનો ખરો પરિચય થાય છે. એ બાબતો એટલી નાની નાની હોય કે સામાન્ય સંજોગોમાં બહાર ન આવે, પણ બહાર જઈએ ત્યારે તરત જ દેખાય. મોટે ભાગે એ સ્વીકારવી ન ગમે એવી હોય. આ વાસ્તવિકતા મેં પરેશને જણાવી. તે પણ આ સમજ્યો. પરિણામે અમે નક્કી કર્યું કે ફરવા જવાની કંપની મળે એ કરતાં આપણી મૈત્રી વધુ અગત્યની છે. આથી ફરીને આવ્યા પછી આપણને લાગે કે મજા ન આવી, તો આપણે ફરી સાથે નહીં જઈએ.

ત્યારથી આજ સુધી અમે સાતેક પ્રવાસો સાથે કર્યા છે અને દરેક પ્રવાસ પછી અમે નવેસરથી બેસીને પૂછી લઈએ છીએ કે હવે પછી સાથે જવું છે કે નહી. હજી મે, 2017માં અમે સાથે ગ્રહણનો પ્રવાસ કર્યો. પણ આ શ્રેણીનો આરંભ થયો અમારા પચમઢીના પ્રવાસથી.

ઉત્તરાયણનો સમયગાળો પસંદ કરવાનું કારણ એ હતું કે અમને બંનેને પતંગોનો ખાસ શોખ નહોતો. આ ગાળામાં બાળકો સ્કૂલમાં એક-બે રજા પાડે તો સળંગ સાત-આઠ દિવસની રજા મળી જાય. ફરવા જઈએ ત્યાં ઓફ સીઝન હોય. પરિણામે ટ્રેનની ટિકિટોથી લઈને હોટેલનાં ભાડાં સુધી આર્થિક રીતે ઘણો ફેર પડે. અને સૌથી અગત્યનું એ કે ભીડમાંથી મહામુક્તિ મળે. પછી તો અમે એટલા નિશ્ચિંત રહેવા લાગ્યા કે ફરવા જવાનું સ્થળ પણ અમે ચાર-પાંચ દિવસ અગાઉ જ નક્કી કરતા અને પછી ટિકિટ લેવા જતા. અમે નક્કી કર્યું કે મધ્ય પ્રદેશના હીલ સ્ટેશન પચમઢી જવું. કોઈ કારણસર ગુજરાતીઓ તેને ‘પંચમઢી’ તરીકે ઓળખે છે. આ સ્થળે મારા અમુક સહકાર્યકરો જઈ આવ્યા હતા. તેમણે મને એકાદ-બે હોટેલના નામ આપ્યા હતા. જો કે, અમે અમારી રીતે જ રહેવા-ફરવાનું નક્કી કરેલું.

એ રીતે અમે કુલ સાત જણા ઉપડ્યા. મારા પરિવારમાં કામિની, શચિ, ઈશાન અને હું. પરેશના પરિવારમાં પરેશ, પ્રતીક્ષા અને દીકરો સુજાત. (દીકરી મલકનું આગમન ત્યારે થયું નહોતું.) વડોદરાથી સીધી પીપરીયાની ટ્રેન હતી. પીપરીયાથી પચમઢી જીપમાં જઈ શકાતું, જે લગભગ 55 કી.મી. હતું. પચમઢીની ઊંચાઈ 1100 મીટર જેટલી છે અને તે સાતપૂડાનું મહત્ત્વનું હીલ સ્ટેશન ગણાય છે.

પચમઢીમાં અમે પાંચેક દિવસ બહુ મજા કરી. ઘણી અજાણી જગાઓએ ફર્યા. પચમઢીમાં મોટે ભાગે મારુતિ જિપ્સી જીપોનું ચલણ હતું, જેની ગતિ બહુ લાગતી. અમને જાણવા મળ્યું કે આ વાહનો મોટે ભાગે મુંબઈથી સેકન્ડ હેન્ડ ખરીદવામાં આવે છે. અહીં અમે અકીલ મહમ્મદ નામના એક જિપ્સીધારી સાથે પહેલા દિવસથી જ ગોઠવણ કરી દીધેલી. તેને અમારાં સ્થળોની પસંદગીનો ખ્યાલ આવી ગયો હતો, એટલે બહુ ઉત્સાહથી તે અમને ફેરવતો. રોજ સાંજે અમે પાછા ફરીએ એ વખતે પછીના દિવસનો કાર્યક્રમ નક્કી કરી દેતા.

પચમઢીમાં રાત્રે બહાર નીકળવાપણું ખાસ ન હતું. અમે જે હોટેલમાં ઉતરેલા તેનાથી નજીકમાં જ શરાબની એક દુકાન હતી. રાત્રે ત્યાંનું વાતાવરણ જોઈને એ તરફ જવાનું મન ન થતું. પણ રોજ સવારે અમે નજીકના એક ઢાબામાં ચા-નાસ્તા માટે જતાં. એક જાડી યુવતી હોંશે હોંશે અમારા માટે આલુ પરાઠા બનાવતી. રોજ જતા હોવાથી તેની સાથે બીજી વાતચીત પણ થતી. એ વાતમાં જાણવા મળ્યું કે એક દિવસ નજીકના કોઈ ગામે મેળો હોય છે. તપાસ કરતાં ખબર પડી કે પચમઢીથી આશરે 45 કી.મી.ના અંતરે, એટલે કે તળેટી તરફ અન્હોની નામે ગામ છે, ત્યાં મેળો ભરાય છે. આ મેળામાં મહારાષ્ટ્રથી પણ લોકો આવે છે. અમે નક્કી કરી લીધું કે જે હોય એ, મેળામાં જવું.

અમારા કાયમી વાહનધારક અકીલને અમે અન્હોની જવા અંગે વાત કરી. તેણે ‘ઉધર કુછ દેખને કા નહીં’ એમ કહીને આવવાની સ્પષ્ટ ના ભણી દીધી. આ સાંભળીને અમારું ઝનૂન બેવડાયું અને નક્કી કર્યું કે તૂ નહી, તો ઓર સહી, પણ આપણે જવું તો ખરું જ. નિર્ધારીત દિવસે અને સમયે મેળામાં જવા માટે અમે નીકળ્યા. ખાનગી વાહન મળે એવી શક્યતા નહોતી. છેવટે એક જીપમાં અમને જગ્યા મળી અને બીજા અનેક મુસાફરોની સાથે અમે પણ સાંકડમાંકડ ગોઠવાયા. એ જીપ ડ્રાઈવરનું નામ હતું મહેશ.

મેળા જેટલો જ યાદગાર અનુભવ મહેશની જીપમાં મુસાફરીનો રહ્યો. અમારા પ્રવાસનો એ દિવસ અનેક રીતે યાદગાર બની રહ્યો. આખરે અમારે પચમઢી છોડવાનો દિવસ આવી પહોંચ્યો. પછીના દિવસે અમારે પચમઢીથી નીકળવાનું હતું અને પીપરીયા પહોંચવાનું હતું. પીપરીયાથી અમારે ભોપાલ-રાજકોટ એક્સપ્રેસ પકડવાની હતી. આ ટ્રેન સપ્તાહમાં અમુક દિવસ ભોપાલ સુધી જતી, અને અમુક દિવસ આગળ લંબાઈને જબલપુર સુધી જતી હતી. એ વખતે પીપરીયા વચમાં આવતું. પચમઢીમાં આ ટ્રેનનો ઉલ્લેખ ફક્ત ‘રાજકોટ’ તરીકે થતો. જેમ કે, ‘રાજકોટ સે આયે?’ પીપરીયા સ્ટેશને ટ્રેનના આવવાનો સમય આશરે અઢી વાગ્યાનો હતો. અંતરની રીતે જોઈએ તો માત્ર પંચાવન કી.મી., અને એ પણ ઉતરવાના કાપતાં એકાદ કલાક વધુમાં વધુ થાય. અમે પ્રવાસીસહજ સાવચેતી વાપરીને નક્કી કર્યું કે સાડા અગિયાર-બારની વચ્ચે પચમઢી છોડી દેવું. દોઢ-બેની આસપાસ પીપરીયા પહોંચી જવું. ત્યાં પહોંચી ગયા પછી અડધો-પોણો કલાક બેસી રહેવાનું થાય એનો વાંધો નહીં.

અમારા રોજિંદા ડ્રાઈવર અકીલને જ અમે અમને છોડી જવા કહ્યું. પણ તેને ફાવે એમ નહોતું. તેણે કહ્યું કે એ બીજા કોઈની વ્યવસ્થા કરી આપશે અને સાડા આગિયારે અમારી હોટેલ પર તેને મોકલી આપશે. અમે નિરાંત અનુભવી અને અકીલ સાથે હાથ મિલાવીને વિદાય લીધી.

**** **** ****

સવારે અમે રાબેતા મુજબ પેલી જાડી છોકરીના ઢાબે ચા-નાસ્તા માટે ગયા. તેને પણ અમે જણાવ્યું કે આજે અમે નીકળવાના છીએ. હવે ફરી આવીએ ત્યારે મળીશું. સામાનનું પેકિંગ થઈ ગયેલું હતું. ગમે એમ કરીને સાડા અગિયાર સુધીનો સમય પસાર કરવાનો હતો. જમવાની ઝંઝટમાં પડવાનું હતું નહીં. ક્યાંય બહાર પણ જવાનું નહોતું. હોટેલનું બીલ પણ ચૂકવાઈ ગયું હતું. આવા સમયે એમ લાગે કે ઘડીયાળ જાણે કે આગળ જ વધતી નથી. ‘સમય કા યે પલ થમ-સા ગયા હૈ’ જેવું થઈ ગયું હતું. વાતો પણ કરી કરીને શું કરીએ? ‘ક્યા કહના હૈ, ક્યા સૂનના હૈ’ની સ્થિતિમાં અમે આવી ગયા હતા. વળીવળીને નજર ઘડીયાળ પર જ જાય અને મનોમન થાય, ‘બસ, હવે કલાક રહ્યો.’ આમ ને આમ, સવા અગિયાર થયા. સહેજ વાર નીચે ઊભા રહીશું એમ વિચારીને બંને પરિવારોએ વધુ એક વાર પોતપોતાના સામાનના દાગીના ગણી લીધા અને નીચે ઉતરવાની તૈયારી કરી. પાંચ-દસ મિનીટમાં ડ્રાઈવર જીપ લઈને આવે કે અમે ઉપડીએ એ રીતે જાણે કે આક્રમણ માટે તૈયાર ઊભાં રહ્યાં. સાડા અગિયાર પર કાંટો આવ્યો. પણ એ હદે સમયસર તો કોઈ ભાગ્યે જ આવે એ ખબર હતી. તેથી પાંચ-દસ મિનીટમાં એ આવી પહોંચશે એવી વાત અમારી વચ્ચે 'આંખો આંખો મેં' થઈ ગઈ. મનોમન તેને પંદર મિનીટની છૂટ આપી દીધી. જોતજોતાંમાં પોણા બાર થયા. તેની 'આને કી આહટ' સાંભળવા અમે તત્પર બની ગયેલા, અને 'ગરીબખાના સજાયા હમને'ને બદલે 'ગરીબખાના છૂડાયા હમને'ની સ્થિતિમાં અમે હતા. પણ 'નસીબ નપના જગાયા હમને'ની સ્થિતિ હજી આવી નહોતી. અમે હોટેલની ગલીમાંથી સહેજ બહાર આવીને મુખ્ય માર્ગ પર આવ્યા અને સામાન સાથે ત્યાં ઉભા રહ્યા. દૂરથી અનેક જીપો એક પછી એક આવતી દેખાતી હતી અને દરેક જીપને અમે ‘કહીં યે વો તો નહીં’ના ભાવે નીરખતા હતા. આમ ને આમ, બાર વાગ્યા. હવે અમને ચિંતા પેઠી. કેમ કે, આ સમયે જો તે ન આવે તો અમારે નાછૂટકે કોઈ બીજી જીપની વ્યવસ્થા કરવી પડે. અમે જોયું કે એ દિવસે અનેક લોકો જાણે કે બહાર જવાનું હોય એમ ઊભા હતા. જીપ આવતી એમાં તેઓ ગોઠવાઈ જતા અને તેમને ભરીને જીપ ઊપડતી. એ દિવસે કદાચ શનિવાર હતો, અને કદાચ પચમઢીમાં રહેતા નોકરીયાતો પીપરીયા જતા હશે. એક વાત હવે નક્કી થઈ ગઈ કે અમારો જીપવાળો આવે એમ નહોતું લાગતું. અમારી પાસે તેનો કોઈ સંપર્ક પણ નહોતો. દરમ્યાન અમે જે હોટેલમાં ઉતરેલા તેના માલિક પણ ક્યાંક જવા માટે નીકળ્યા. તેમણે અમને જોયા. અમે તેમને બધી વાત કરી અને જીપની વ્યવસ્થા કરી આપવા માટે વિનંતી કરી. તેમણે એક વાર તો કહી દીધું, ‘આજ તો મુશ્કિલ હૈ, લેકિન મૈં ટ્રાય કરતા હૂઁ’. આમ કહીને તેઓ થોડા આગળ ગયા. દસ-પંદર મિનીટ પછી તેઓ પાછા આવ્યા અને જણાવ્યું કે વ્યવસ્થા થઈ શકી નથી. હવે?

પચમઢીથી કોઈ બસ હતી નહીં. બસ હોય તો પણ તે વચ્ચે થોભતી થોભતી આગળ વધે. અમને તે સમયસર પહોંચાડે એવી શક્યતા જ નહોતી. પણ એથી આગળની વાત એ હતી કે બસ હતી જ નહીં. હું અને પરેશ ખરેખરા ગભરાયા. અમે બંને કશી વ્યવસ્થા થઈ શકે એમ છે કે કેમ એ જોવા નીકળ્યા. અમારાં કુટુંબીજનો પણ પરિસ્થિતિ પામી ગયાં હતાં. શું કરવું એ સૂઝતું નહોતું. સુજાત નાનો હતો ત્યારથી જ મોટો છે. એટલે એ સ્થિતિની ગંભીરતા પારખીને ‘આપણને ટ્રેન નહીં મળે...’ એમ કહીને રડવા માંડ્યો. તેના રુદનથી પરિસ્થિતિ ઓર ગંભીર જણાઈ. જો કે, એ જોવા માટે હું અને પરેશ ત્યાં નહોતા. (આ વાત તેણે આ લખતાં અગાઉ કશું પૂછવા માટે મેં ફોન કર્યો ત્યારે જણાવી.)

અમે એક પછી એક જણને પૂછતા હતા અને જવાબમાં ના સાંભળીને નિરાશ થતા હતા. એ ચોક્કસ દિવસે આ રીતે જીપ મળવી મુશ્કેલ હોય છે એમ અમને કહેવામાં આવ્યું. અમારી સ્થિતિ ‘Jeep Jeep everywhere, not a one to sit’ જેવી થઈ ગઈ હતી. ગુસ્સે થવું, નિરાશ થવું, ગભરાવું કે આગળનું આયોજન કરવું એ જ સમજાતું નહોતું. પચમઢીમાં ગાળેલા પાંચેક દિવસની મજા સાવ હવા બનીને ઊડી ગઈ હતી. ઘડીયાળનો જે કાંટો સવારે ‘સમય તૂ જલ્દી જલ્દી ચલ’ ગાતો લાગતો હતો તે હવે અચાનક ‘સમય તૂ ધીરે ધીરે ચલ’ ગાવા લાગ્યો હતો. એક-સવા થયો હતો. હવે આ ઘડીએ અમને જીપ મળે અને ડ્રાઈવર કશી અડચણ વિના અમને પહોંચાડી ડે તો સ્ટેશને પહોંચીને અમને પાંચ-દસ મિનીટ માંડ મળતી હતી.

આખરે અમારા પ્રયત્નોને સફળતા મળી. એક જિપ્સીધારક અમને મૂકવા આવવા માટે તૈયાર થયો. અમારા માટે તો એ ફરિશ્તા સમાન હતો. હવે સવાલ એ હતો કે આ ફરીશ્તો પોતાની પાંખો પર બેસાડીને પણ અમને ઉડાડે અને મૂકવા આવે તો સીધા ટ્રેનમાં જ નાખવા પડે એ હાલત હતી. માંડ કલાક બચ્યો હતો. અને પંચાવન કી.મી. કાપવાના હતા. અમે તેને વાત કરી એટલે તેણે કહ્યું, ‘રાજકોટ પકડવા દેંગે.’ અમને લાગ્યું કે તેની વાતમાં આત્મવિશ્વાસ છે. પણ અમારો ઉત્સાહ ઓસરવા લાગ્યો હતો. અમે સૌ ફટાફટ જિપ્સીમાં ગોઠવાયા.

હું અને પરેશ ડ્રાઈવરની બાજુમાં અને પરિવારજનો પાછળ ગોઠવાયા અને શરૂ થઈ દિલધડક ચેઝ.

**** **** ****

મારા પેટમાં પતંગિયાં ઊડતાં હતાં. વારેવારે ઘડીયાળના કાંટા તરફ નજર જતી હતી અને ટ્રેન મળવાની શક્યતા વધુ ને વધુ પાતળી થતી જતી હતી. આમ છતાં ડ્રાઈવર તેજ ગતિથી, સ્વસ્થતાપૂર્વક જીપ ભગાવી રહ્યો હતો. એક વાર ડ્રાઈવરની સ્વસ્થતા જોયા પછી મારી દેખીતી અસ્વસ્થતા છુપાવવા માટે મેં ધીમે ધીમે ડ્રાઈવર સાથે વાતો શરૂ કરી. એક વાર વાતો શરૂ થઈ એ સાથે જ મારામાં રહેલો પત્રકાર જાગ્રત થઈ ઉઠ્યો હતો. જાણવા મળ્યું કે તેનું નામ ‘રાજાબાબુ’ હતું. સ્પષ્ટ હતું કે ગોવિંદાનો એ આશિક હશે. ‘પહાડી મેં ચલાને કે લિયે કોઈ અલગ લાયસન્સ લેના પડતા હૈ?’ જેવા સવાલથી મેં વાત શરૂ કરી. તે રસ્તાની સામે જોતાં જોતાં મારા સવાલના ધીરજથી જવાબ આપવા લાગ્યો. વધુ એક વાર અમને જાણવા મળ્યું કે પચમઢીમાં ‘તરકીબ’ અને ‘અશોક’ ફિલ્મનાં શૂટીંગ થયાં હતાં. રાજાબાબુએ વધારાની માહિતી આપતાં કહ્યું, ‘વો સબ હમારી ગાડી મેં હી ઘૂમે થે.’ પરેશ હજી ડઘાયેલો હતો. તે કશું બોલી શકતો નહોતો. મને ડ્રાઈવર સાથે વાતો કરતો જોઈને તેને કદાચ એમ પણ થયું હશે કે વાતોવાતોમાં રાજાબાબુ ક્યાંક ગાડી ઠોકી ન દે. મારી અસ્વસ્થતા તેના જેટલી જ હતી, પણ આ રીતે હું તેને ઘટાડવાની કોશિશ કરી રહ્યો હતો. એ આખા જૂથમાં હું સૌથી મોટો હતો એટલે અસ્વસ્થતા બને ત્યાં સુધી ન દેખાડવી એવું કદાચ મનમાં હશે કે કેમ એ ખબર નથી. પાછલી સીટ પર એકદમ સન્નાટો છવાયેલો હતો. મારા અને રાજાબાબુની વાતચીત સિવાય જીપના એન્જિનનો જે થોડોઘણો અવાજ આવતો હોય એ. મેં અમારી પચમઢીની સફર વિષે રાજાબાબુને જણાવ્યું અને કહયું કે અમને ફરવાની બહુ મજા આવી. આ સાંભળીને રાજાબાબુએ પોતાની પહોંચ દેખાડતાં કહ્યું, ‘જી હાં. હમેં માલૂમ હૈ કિ આપ અકીલભાઈ કી ગાડી મેં ઘૂમે થે. ઔર એક દિન મહેશભાઈ કી ગાડી મેં અન્હોની ભી ગયે થે.’ આ સાંભળીને જીપમાં બેઠેલાં સહુ કોઈ નવાઈ પામી ગયાં. મને પણ બહુ નવાઈ લાગી. છતાં મેં એ સાવ સામાન્ય બાબત હોય એમ કહ્યું, ‘હાં. યે છોટા સેન્ટર હૈ, ઔર ફિર આપ સબ કી યુનીટી ભી બહોત હૈ. તો આપકો તો સબ માલૂમ રહતા હૈ.’ એ રીતે અન્હોની પરથી વાત મહેશની જીપ પર આવી. મેં કહ્યું, ‘યાર, વો મહેશભાઈ કી ગાડી ભી ક્યા ગાડી હૈ? હમ તો પૂરે રાસ્તે મેં ડર રહે થે કિ કહીં ઉસકે દો ટુકડે ન હો જાય. ઔર ફિર હમ સબ તો પીછે બૈઠે થે, તો મહેશભાઈ કો માલૂમ હી ન હો કિ હમ પીછે છૂટ ગયે હૈ.’ આ સાંભળીને રાજાબાબુ હસી પડ્યા. મેં કહયું એમાં અતિશયોક્તિ જરાય નહોતી. મહેશની જીપમાં ‘કીચૂડ કીચૂડ’ અવાજ આવતો હતો, જીપ વચ્ચેથી હાલતી, બલ્કે ડોલતી હતી. મહેશ વારેવારે જીપને ઊભી રાખતો, પાનું લઈને નીચે ઊતરતો, નટ ટાઈટ કરતો અને પાછી જીપ ચલાવવા લાગતો. આ જોઈને અમારા જીવ ઊંચા થઈ જતાં. અમને એમ જ લાગતું કે રસ્તામાં ક્યાંક જીપ વચ્ચેથી છૂટી પડી ગઈ તો સ્ટીયરીંગવાળો ભાગ લઈને મહેશ આગળ નીકળી જશે.

મહેશની જીપ પરથી વાતો મહેશના ટ્રેક પર ફંટાઈ. એ દિવસે મહેશે બરાબર દારૂ પીધેલો હતો. તેને તેના સાથીદારોએ લીંબુ નીચોવીને પીવડાવીને નશો ઉતારવા કેવા પ્રયત્નો કર્યા હતા એ કથની રાજાબાબુએ રમૂજપૂર્વક, છતાં મહેશ માટેના કોઈ દુર્ભાવ વિના વર્ણવી. 'ઉસકો તો નીમ્બૂ ચૂસા ચૂસા કે ઉલ્ટીયાં કરવાઈ તબ જાકે કુછ હોશ આયા...' એ સાંભળીને ખરેખર હસવું આવતું હતું, પણ પરિસ્થિતિની ગંભીરતા જોઈને મોટેથી હસાતું નહોતું. ક્યાંક આપણે વધુ પડતું હસી દઈએ અને આપણી સામું જોવામાં રાજાબાબુનો  હાથ સ્ટીયરીંગ પર સહેજ વધુ ફરી જાય તો? આવા વિચાર ત્યારે આવતા હશે કે નહી એ આજે યાદ નથી, પણ ખૂલીને હસવું નહોતું આવતું એ હકીકત હતી.

આમ ને આમ વાતો ચાલતી રહી. રાજાબાબુ પૂરી સ્વસ્થતાથી, અને પૂરપાટ વેગે જીપ દોડાવતા હતા. શરૂઆતમાં ઉતરતા ઢાળ, તીવ્ર વળાંકો છતાં અમને ડર ન લાગ્યો કે તે બેફામ ચલાવે છે. તેમના હાથમાં અમારું ભાવિ સલામત છે એમ લાગ્યું. એ સમય પૂરતું તો અમને એમ જ થયું કે રાજાબાબુ વડાપ્રધાનપદ માટે ઉમેદવારી નોંધાવે તો આપણે આંખ મીંચીને એમને જ મત આપી દઈએ. જો કે, રાજાબાબુનો એવો કોઈ ઈરાદો હતો નહીં. મારી અસ્વસ્થતાનો લાભ એ થયો કે તેને છુપાવવા માટે મને જાતજાતના સવાલો સ્ફુરવા લાગ્યા, જેમાં મને પચમઢી વિષે ઠીક ઠીક જાણકારી મળી.

ઘડીયાળમાં જોયું તો બે અને પચીસ મિનીટ થવા આવી હતી. હવે પીપરીયા સ્ટેશન પણ નજીક જણાતું હતું. જો કે, આ પાંચ મિનીટ જ ખરેખરી કટોકટીભરી હતી. ઊતરતાં અગાઉ પૈસા આપી દીધા હોય તો ઉતરીને સીધા ભાગવા થાય એમ વિચારીને મેં ખિસ્સામાંથી રાજાબાબુને આપવા માટે રૂપિયા તૈયાર કરી દીધા. કોને ખબર, સ્ટેશને પહોંચીએ ત્યાં સુધી ટ્રેન આવીને ઉપડી જાય છે કે કેમ. અચાનક રાજાબાબુએ પૂછ્યું, ‘આપને ફોન કિયા થા?’ મને સમજાયું નહીં કે તે શું પૂછવા માંગે છે. મેં પૂછ્યું, ‘કિસ કે બારે મેં?’ તેમણે કહ્યું, ‘ટ્રેન કે બારે મેં. વો રાઈટ ટાઈમ હૈ યા લેટ હૈ યહ પૂછને કે લિયે..’ મેં કહ્યું, ‘નહીં. હમ તો વો હી સમઝ કે નીકલે હૈ કિ વો રાઈટ ટાઈમ હી હોગી.’ વાત સાચી પણ હતી. ટ્રેન લેટ હોય તો પણ આટલે દૂરથી આવવાનું હોય ત્યારે તેને સમયસર માનીને જ નીકળવું પડે. અમે કેવા સંજોગોમાં આવ્યા હતા એ રાજાબાબુ જાણતા હતા. તેમણે કહ્યું, ‘યે ટ્રેન જ્યાદાતર લેટ હોતી હૈ.’ આ સાંભળીને અમને અચાનક રાહતનો અનુભવ થયો. મારાથી પૂછાઈ ગયું, ‘આજ ભી લેટ હોગી?’ આવા સવાલનો શું જવાબ હોય? આ એક શક્યતા પણ છે, અને એ સાચી પડે તો સારું એમ સૌ અનુભવવા માંડ્યા.

રાજાબાબુ છેક સ્ટેશનના પાછલા પ્લેટફોર્મ સુધી જીપ લઈ ગયા ત્યારે ઘડીયાળમાં બે ને પાંત્રીસ થઈ હતી. અમે પાંચેક મિનીટ મોડા પડ્યા હતાં. પણ પ્લેટફોર્મ પર ભીડ દેખાતી હતી, જે સૂચવતી હતી કે ટ્રેન હજી આવી નથી. અમને હાશકારો થયો. રાજાબાબુને અમે રૂપિયા તો સ્ટેશન આવતાં પહેલાં જ આપી દીધા હતા. ઉતર્યા પછી એટલો સમય હવે રહ્યો હતો કે અમે તેની સાથે હાથ મિલાવીને તેનો આભાર માની શકીએ. અમને ટ્રેન મળશે એ વાતે તેઓ પણ રાજી હતા. અમે ઔપચારિકતાપૂર્વક કહ્યું, ‘રાજાબાબુ, આપને હમેં ટ્રેન પકડવા દી. સાથ મેં આપ સે બાતેં કરને કા ભી મઝા આયા. ફિર સે આના હુઆ તો આપ સે જરૂર મુલાકાત કરેંગે.’ રાજાબાબુએ હસતાં હસતાં સાહજિકતાથી કહ્યું, ‘જરૂર મિલેંગે. આપ કિસી કો ભી પૂછ લેના કિ રાજાબાબુ કહાં મિલેંગે, તો કોઈ ભી આપ કો બતા દેગા.’

અમે પ્લેટફોર્મ તરફ આગળ વધ્યા અને રાજાબાબુએ જીપ વાળી એટલે તેમને ‘આવજો’ કહ્યું. હવે બધામાં કશું બોલવાના હોશકોશ આવ્યા. અમે અમારો ડબ્બો ક્યાં આવશે તેની પૂછપરછ કરી અને પ્લેટફોર્મ પર એ સ્થળે ગોઠવાયા. નસીબજોગે ટ્રેન એ દિવસે અડધો કલાક મોડી હતી. સ્ટેશન પર વીસેક મિનીટ કાઢવી પણ હવે અઘરી લાગતી હતી. રાજાબાબુના પરાક્રમને યાદ કરતાં કરતાં અમે એ સમય પસાર કર્યો. પરેશે કરકસરયુક્ત હસીને કહ્યું, ‘તું ખરી વાતો કરતો હતો! હું આવું ન કરી શકું.’ તે મને ઠપકો આપતો હતો (કે આ રીતે કોઈને ચાલુ ગાડીએ વાતો ન કરાવાય!) યા પ્રશંસા કરતો હતો (કે કહેવું પડે યાર, તું ગજબ ઠંડક ધરાવે છે!) એ હું નક્કી ન કરી શક્યો. ‘ચીઈઈલ’, ‘ચિલેક્સ’, ‘કૂઉઉલ’ જેવા શબ્દો હજી ચલણી નહોતા બન્યા તેથી મેં ફક્ત હસીને કામ ચલાવ્યું.

આખરે ટ્રેન આવી અને અમે એમાં ગોઠવાઈ ગયા.

આ પહેલા પ્રવાસ પછી પરેશ અને હું પ્રવાસ કરતા રહ્યા છીએ, અલબત્ત, દરેક પ્રવાસનો રીવ્યૂ કરીને. તેથી માની લઉં છું કે તેણે મારી પ્રશંસા જ કરી હશે. આવી બાબતમાં તેને શું પૂછવાનું?

(સમાપ્ત) 

(પેપર કોલાજ: બીરેન કોઠારી) 

પીછા કરો.....(૧)

આ પોસ્ટ હકીકતમાં એક મહિના અગાઉ મૂકવાની હતી. જેમ્સ બોન્ડની ભૂમિકા ભજવનાર પ્રિય અભિનેતા રોજર મૂર 23 મે, 2017ના રોજ અવસાન પામ્યા એ તેનું નિમિત્ત હતું. પણ એમ થઈ શક્યું નહી. યોગાનુયોગે તેમની પ્રથમ માસિક પુણ્યતિથીની નજીકમાં તે મૂકાઈ રહી છે એનો પણ આનંદ છે. 

‘કારચેઝ’ જેવો શબ્દ હજી અમારા માટે અજાણ્યો હતો ત્યારે ‘કારરેસ’ શબ્દ વપરાતો, જે મોટે ભાગે અંગ્રેજી ફિલ્મોમાં જોવા મળતી. ખાસ કરીને જેમ્સ બોન્ડની ફિલ્મોમાં કોઈ પણ પ્રકારનાં વાહનોની ચેઝ મુખ્ય આકર્ષણ રહેતું. હવામાં, પાણીમાં, રોડ પર, બરફ પર એમ વિવિધ સ્થળે દુશ્મનોનો પીછો કરતા કે પીછો કરતા દુશ્મનોને ચકમો આપતા બોન્ડનાં દ્રશ્યો અત્યંત રોમાંચપ્રેરક હતાં. આ સિક્વન્સમાં પરિણામ મોટે ભાગે નિશ્ચિત રહેતું અને અંતે બોન્ડનો વિજય થતો. આમ છતાં તેને જોવાની મજા હતી. બોન્ડની ફિલ્મો અમે જોતા થયા એ અરસામાં રોજર મૂર એ ભૂમિકા ભજવતા હતા. તેમણે બોન્ડના પાત્રમાં ઠીકઠીક હળવાશ ઉમેરી હતી. 

'ફોર યોર આઈઝ ઓન્લી'ની કાર ચેઝમાં જેમ્સ બોન્ડની ભૂમિકામાં  રોજર મૂર 

એંસીના દાયકાની આ વાત છે, જ્યારે ભારતમાં મુખ્યત્વે ફીયાટ અને એમ્બેસેડર જેવી કાર રોડ પર દોડતી જોવા મળતી. આયાતી કાર બહુ બહુ તો મુંબઈમાં દેખા દેતી. મુંબઈ ગયા હોઈએ અને આવી કોઈ કાર રસ્તા પર જોવા મળે તો એ કુતૂહલ રહેતું કે તેમાં કયા ફિલ્મસ્ટાર બિરાજમાન હશે.

નાના હતા ત્યારે મોંએથી ‘ઢ્રરરર’ અવાજ કાઢીને બે હાથમાં કાલ્પનિક સ્ટીયરીંગ પકડીને કાર ચલાવી હોય એ અલગ વાત હતી. પણ આ ફિલ્મો જોઈ એ સમયે અમારી પાસે સ્કૂટર પણ નહોતું. કાર વસાવવાનું સ્વપ્ન આવ્યું નહોતું. એ ઉપરાંત વિડીયો ગેમનો યુગ હજી આરંભાયો નહોતો, તેથી આપણે પોતે પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે કારચેઝ કરી શકીએ એવા સંજોગો હતા જ નહીં. અમે રહેતા હતા એ મહેમદાવાદમાં, જ્યાં ભણ્યા એ નડીયાદમાં કે નોકરીએ લાગ્યા એ વડોદરામાં અંતર ખાસ દૂર ન હોય તો પગે ચાલી નાખવાની આદત હતી. આવામાં કારચેઝ કરવાનો વિચાર સુદ્ધાં ક્યાંથી આવે?

કાર ભગાવીને પીછો કરવાના પ્રસંગ મારે કુલ બે વખત બન્યા. એ કાર મારી નહોતી કે નહોતો હું એ કાર ચલાવતો. પણ મારા માટે એ બંને પ્રસંગો યાદગાર બની રહ્યા છે. અહીં તેની વાત કરવી છે. 

**** **** ****

અબ કી બાર, લે ચલ પાર.... 

ડિપ્લોમા ઈન કેમિકલ એન્જીનિયરીંગ પાસ કરીને હું 1984માં આઈ.પી.સી.એલ.માં એપ્રેન્ટીસ તરીકે જોડાયો. એક વર્ષની એપ્રેન્ટીસશીપ પછી મારી નોકરી પાકી થઈ. (એમ થવામાં શી મુશ્કેલી પડી તેનું વર્ણન આ પોસ્ટમાં લખ્યું છે. એપ્રેન્ટીસશીપ દરમ્યાન થોડો સમય પ્લાન્ટમાં કામ કર્યા પછી મને ‘હાઈડ્રોકાર્બન એકાઉન્ટીંગ સેલ’માં મૂકવામાં આવ્યો. આ વિભાગમાં મુખ્ય કાર્ય વિવિધ પ્રકારની ગણતરીનું હોય છે, જેના માટે એક અઠવાડિયું ફર્સ્ટ શિફ્ટમાં અને એક અઠવાડિયું જનરલ શિફ્ટમાં વારાફરતી આવવું પડતું. સવારે અમે બધી ગણતરી કરીને ‘સ્ટેટસ રિપોર્ટ’ તૈયાર કરતા, જે હાથે લખવામાં આવતો. ત્યાર પછી સાડા નવે ક્લેરિકલ સ્ટાફ આવે એટલે એ રિપોર્ટ ટાઈપીંગમાં જતો.

સ્ટેનો-કમ-ટાઈપીસ્ટ એવા પી.કે. શિવકુમારની ઓફિસ અને અમારી ઓફિસ વચ્ચે એક પાર્ટીશન જ હતું અને પ્રવેશદ્વાર એક જ હતું. શિવકુમાર તમિળ હતા, પણ તે ખૂબ સારું ગુજરાતી બોલતા. તેમનો બાંધો એકવડો અને ઊંચાઈ ઓછી હોવાથી તેમની ઉમર હતી તેના કરતાં ઓછી દેખાતી. મારી સાથે મારા સીનીયર એમ.બી.રાજપૂત હતા, જે મને તાલીમ આપતા. શરૂઆતમાં સ્ટેટસ રિપોર્ટ તેઓ લખતા હતા, પણ પછી એ કામ મેં શરૂ કર્યું. મારા હાથે લખેલો રિપોર્ટ શિવકુમાર પાસે ટાઈપીંગ માટે ગયો કે તરત જ શિવકુમારે બૂમ પાડીને પૂછ્યું કે આજે રિપોર્ટ કોણે લખ્યો છે. જેણે લખ્યો એણે, પણ એના અક્ષરો બહુ જ મસ્ત છે અને સ્પેલિંગો એકદમ સાચા.

શિવકુમારને લોકો ‘શિવા’ તરીકે બોલાવતા. રાજપૂત તેને ‘શિવલો’ પણ કહેતા. હું હજી નવો હતો એટલે ‘શિવકુમારજી’ કહીને બોલાવતો. તે મને ‘મિસ્ટર કોઠારી’ કે ‘કોઠારીજી’ કહીને બોલાવતા.  બહુ ઝડપથી મારી અને શિવકુમાર વચ્ચે મૈત્રી થઈ ગઈ. અમારામાં કશું સામાન્ય નહોતું. આમ છતાં, અમે ઠીક ઠીક નજીક આવ્યા. હું તેમને ‘શિવા’ કહીને સંબોધતો થઈ ગયો અને તે મને ‘બીરેન’ કહીને બોલાવવા લાગ્યો. યોગાનુયોગે અમે બંને એક જ વિસ્તારમાં રહેતા હતા, તેથી જનરલ શિફ્ટ હોય ત્યારે અમે બંને બસમાં સાથે બેસતા અને ઉતરીને વાતો કરતાં કરતાં ચાલતા જતાં. તેનું ઘર પહેલું આવતું, તેથી ત્યાં સુધી અમારો સાથ રહેતો અને ‘બાય’ કહીને અમે છૂટા પડતા. ક્યારેક તે મને પોતાને ઘેર આવવા માટે આગ્રહ કરતો. એકાદ વખત હું ગયો પણ ખરો. તેણે ‘કોમ્પ્લાન’ બનાવ્યું અને અમે બંનેએ તે પીધું. મને ત્યારે ખબર પડી કે તે એકલો જ રૂમ રાખીને રહે છે. હજી અપરિણીત છે અને તેનાં માતા તેમજ ભાઈનો પરિવાર તમિલનાડુમાં રહે છે.

એક વખત વાતવાતમાં તેણે મને જણાવ્યું કે તેનાં માતાજી આવ્યાં છે. આ જાણીને હું ચાહીને તેમણે મળવા ગયો. માતાજીને હિન્દી બિલકુલ આવડતું નહોતું. તેઓ ફક્ત તામિલ જ બોલી શકતાં. પણ શિવાનો કોઈ મિત્ર આવેલો જાણીને તેઓ રાજી થયાં. તેમણે શિવાના માધ્યમથી મને જાતજાતના સવાલો પૂછ્યા. તેઓ સતત બોલતાં હતાં તેથી હું પૂછતો, ‘એ શું કહે છે?’ શિવો નારાજગીથી બોલ્યો, ‘કઈ નહી. મારી ફરિયાદ કરે છે.’ મને નવાઈ લાગી. એટલે મેં પૂછ્યું, ‘ફરિયાદ? શાની?’ એટલે શિવો કહે, ‘અલ્યા, જવા દે ને! મારા લગ્નની ફરિયાદ કરે છે.’

આ સાંભળીને મને હસવું આવ્યું. થોડી વારમાં મેં વિદાય લીધી ત્યારે તેમણે ઈશારાથી મને પોતાને ગામ આવવા કહ્યું. મેં પણ વિવેક ખાતર હા પાડી. ત્યારે અમારા ત્રણમાંથી કોઈને ખ્યાલ નહોતો કે આ હકીકત બનવાની છે.

**** **** ****

થોડા સમય પછી શિવાએ અમને સૌને સમાચાર આપ્યા કે તેનાં લગ્ન નક્કી થયાં છે. એક દિવસ તે એક તસવીર પણ લઈને આવ્યો, જેમાં બે છોકરીઓ ઊભી હતી. શિવાએ એક પર આંગળી મૂકીને કહ્યું, ‘આની સાથે.’ અમે બધાએ તેને અભિનંદન આપ્યા અને રાજપૂતે કેટલીક મજાકો પણ કરી. દરમ્યાન મારી એપ્રેન્ટીસશીપનું એક વરસ પૂરું થયું. એ વાતને ચારેક મહિના વીત્યા. શિવાના લગ્નની તારીખ નક્કી થઈ હતી. અને તેણે એ સાથે જ કહ્યું હતું, ‘બીરેનને અને રાજપૂતને હું મારા લગ્નમાં લઈ જવાનો છું.’

હું નોકરીમાં હજી સાવ નવો હતો. મારો કન્ફર્મેશન લેટર પણ આવ્યો નહોતો. ઉપરાંત ઘરની બહાર લાંબો પ્રવાસ પણ ખાસ કર્યો નહોતો. મેં ખાસ ઉત્સાહ દેખાડ્યો નહીં. પણ ત્યાં જવાની ટિકિટ બુક કરાવવાનો સમય આવી ગયો. શિવાએ મને કહ્યું, ‘આજે સાંજે આપણે સીધા સ્ટેશને જઈશું અને ટિકિટ રીઝર્વ કરાવી દઈશું.’ મારા નાં પાડવાનો સવાલ નહોતો.

અમે સ્ટેશને ગયા. મને હજી ખબર નહોતી કે ખરેખર ક્યાં જવાનું હતું. દક્ષિણ ભારતમાં જવાનું હતું એટલી ખબર હતી. દક્ષિણ ભારત એટલે મદ્રાસ એવી જાડી સમજ શિવાએ વેળાસર દૂર કરી દીધી હતી. સ્ટેશને પહોંચ્યા ત્યારે મને આખો કાર્યક્રમ સમજાયો.

અમારે પહેલાં વડોદરાથી મુંબઈ પહોંચવાનું હતું. મુંબઈથી અમારે ટ્રેન પકડવાની હતી, જેમાં અમારે સેલમ ઉતરવાનું હતું. સેલમથી બસમાં મેટ્ટુર પહોંચવાનું હતું, જે શિવાનું ગામ હતું. એ મુજબ સૌથી પહેલી ટિકિટ વડોદરાથી મુંબઈની વડોદરા એક્સપ્રેસની કઢાવી. વડોદરા એક્સપ્રેસ વડોદરાથી રાત્રે સાડા દસ-અગિયારે ઉપડે છે અને સવારે સાડા પાંચ સુધીમાં મુંબઈ ઉતારી દે છે. મુંબઈથી અમારી ટ્રેનનો સમય સાડા આઠ-પોણા નવની આસપાસનો હતો, જે અમારે દાદરથી પકડવાની હતી. એનો અર્થ એ કે અમારી પાસે ત્રણેક કલાકનો સમય હતો, જે પૂરતો હતો. અને અમે વડોદરા એક્સપ્રેસમાં દાદર ઉતરી જઈએ તો તો વધુ પડતો હતો. અમારે એક ચોક્કસ સ્ટેશનનું નામ ધરાવતા ડબ્બામાં બેસવાનું હતું, કેમ કે, એ ટ્રેનમાં અમુક ડબ્બા વચ્ચેના સ્ટેશનેથી છૂટા પાડીને અન્ય કોઈ ટ્રેનમાં જોડાતા હતાં.

એ જ રીતે રિટર્ન ટિકિટ પણ કરાવવાની હતી. સ્વાભાવિક રીતે જ શિવો વધુ રોકાવાનો હતો અને મારે એકલાએ પાછા આવવાનું હતું અને મદ્રાસથી નવજીવન એક્સપ્રેસમાં બેસવાનું હતું.

બીજી બે બાબતો પણ જાણવા મળી. એક તો એ કે રાજપૂતે આવવા માટે હા પાડી હોવા છતાં સંજોગોવશાત તેમનું આવવાનું રદ થયું હતું. બીજું એ કે અમારી સાથે એક અન્ય સહપ્રવાસી જોડાવાના હતાં, જેમનું નામ ઈન્દિરા હતું. તેઓ શિવાના પાડોશી હતાં, અને જે કન્યા સાથે શિવાનું લગ્ન નક્કી થયું હતું એ તેમની સગી બહેનની દીકરી હતી. એટલે કે તેમણે જ આ સંબંધ કરાવ્યો હતો. તેમના માટેનું સંબોધન આપોઆપ ‘ઈન્દિરા આન્ટી’ નક્કી થઈ ગયું હતું. હું અને શિવો સેલમ ઉતરી જઈએ ત્યાર પછી ઈન્દિરા આન્ટી એ જ ટ્રેનમાં આગળ મદ્રાસ જવાનાં હતાં.

મને ક્ષણભર લાગ્યું કે રાજપૂત નહીં આવે તો હું એકલો પડી જઈશ. પણ નાનપણમાં વાંચેલી રમણલાલ સોનીની સાહસકથાઓ યાદ આવી અને મેં આ ‘અજાણ્યા પ્રદેશની સફર’ ખેડવાનું નક્કી કરી લીધું. અમારા ત્રણેની તમામ ટિકિટોનું રિઝર્વેશન મળી ગયું. જોતજોતામાં એ દિવસ પણ આવી ગયો.

**** **** ****

ચોક્કસ તારીખ યાદ નથી, પણ 1986નું વર્ષ હતું. રાત્રે અમે રિક્ષામાં વડોદરા સ્ટેશને પહોંચ્યા. મારી પાસે સામાન હતો, પણ શિવા પાસે તેમજ ઈન્દિરા આન્ટી પાસેનો સામાન વધુ હતો. મેં ટ્રેનમાં ખાઈ શકાય એ માટે વડાં તેમજ બીજી એક બે ચીજો લીધી હતી, કેમ કે, મુંબઈથી ટ્રેનની મુસાફરી ઘણી લાંબી- આશરે પાંત્રીસ-છત્રીસ કલાકની- હતી. ઈન્દિરા આન્ટી સાથે શિવાએ પરિચય કરાવ્યો. તેઓ એકદમ હસમુખાં અને વાતોડીયાં હતાં. હવે પછી બે દિવસ સુધી અમે સાથે ને સાથે રહેવાનાં હતાં, તેથી બને એટલા ઝડપથી હળી જઈએ તો સારું એ કારણ હોય કે ગમે એમ, અમે ઝડપથી હળી ગયા.

વડોદરા એક્સપ્રેસમાં અમે ગોઠવાયા. નિયત સમયે ટ્રેન ઉપડી એ સાથે એક લાંબી મુસાફરીનો આરંભ થયો. હવે વહેલી પડે સવાર અને સીધું આવે દાદર- એમ માનીને અમે પોતપોતાની બર્થ પર લંબાવી.

**** **** ****

ટ્રેન ઊભી રહી હોય એમ લાગ્યું એટલે આંખ ખૂલી ગઈ. આમ છતાં એમ ને એમ પડ્યા રહ્યા. પણ ઘણી મિનીટો વીતવા છતાં ટ્રેન ચાલુ ન થઈ. આથી અમને કુતૂહલ થયું અને બેઠા થયા. ટ્રેન કોઈક સ્ટેશને નહીં, પણ વચ્ચે ઊભી રહી હતી. ટ્રેનમાંથી અનેક લોકો નીચે ઉતરેલા હતા. આનો અર્થ એ હતો કે ટ્રેન ઘણા સમયથી અહીં ઊભી રહી હશે. સવારનું અજવાળું થવા લાગ્યું હતું. અમારી પાસે ત્રણેક કલાકની અવધિ હતી, જેમાંથી એકાદ કલાક વીતવા આવ્યો હતો. આમ છતાં અમને નિરાંત હતી, કેમ કે, એક વાર ટ્રેન ઉપડે પછી વધુમાં વધુ અડધા કલાકનો સવાલ હતો. શ્રીલાલ શુકલની વાર્તા ‘અંગદ કા પાંવ’ મેં ત્યારે વાંચી ન હતી. પણ આજે કહી શકું કે ‘ટ્રેન જૈસે અંગદ કા પાંવ હો ગઈ થી.’ શું તકલીફ હતી, એ તકલીફ ક્યારે દૂર થશે અને ટ્રેન ક્યારે ઉપડશે એ સવાલોના જવાબ મળતા નહોતા. આમ ને આમ એક કલાકથી વધુ સમય વીત્યો. હવે અમને ચિંતા થવા લાગી. આમ છતાં મનમાં ધરપત હતી કે એક વાર ટ્રેન ઉપડે પછી બહુ વાંધો નહોતો. પણ એ સવારે અંગદનો પગ ઉખાડવાનો નહોતો. હવે અમે જરા ગંભીર બન્યા. પૂછપરછ કરતાં ખબર પડી કે ટ્રેન વસઈ સ્ટેશનની બહાર ક્યાંક ઊભેલી છે. એનો અર્થ એ કે હજી અમે મુંબઈમાં પ્રવેશ જ કર્યો હતો. હવે આ ઘડીએ ટ્રેન ઉપડે તો પણ તે અમને દાદર આવતી ટ્રેનના સમયની આસપાસ જ પહોંચાડે એવી જાડી ગણતરી અમે કરી. આ નિર્ણાયક ઘડી હતી. એવી પણ શક્યતા હતી કે અમે લોકો સામાન લઈને ટ્રેનમાંથી નીચે ઊતરીએ અને એ જ ઘડીએ ટ્રેન ચાલુ થાય. આમ થાય તો પણ સમય જાળવવો મુશ્કેલ હતો એમ અમને લાગ્યું. અમે નક્કી કરી લીધું કે સામાન લઈને ઉતરી જઈએ અને દાદર સુધીની ટેક્સી લઈ લઈએ. ત્યારે અમને ખબર નહોતી કે વસઈથી એમ દાદર સુધીની ટેક્સી મળે નહી.

અમે સામાન સાથે નીચે ઉતરી ગયા. પાટે પાટે ચાલતાં સ્ટેશને પહોંચ્યા. પ્લેટફોર્મનો દાદરો ચડીને સ્ટેશનની બહાર નીકળ્યા. ત્યાં સુધીમાં સહેજ સ્થૂળકાય એવાં ઈન્દિરા આન્ટી હાંફી ગયાં હતાં. સ્ટેશનની બહાર નીકળીને અમે જોયું તો એક પણ ટેક્સી નજરે પડી નહીં. બધી રીક્ષાઓ જ ઊભેલી હતી. અમે ઉતાવળે એક રીક્ષાવાળાને પૂછપરછ કરી. તેણે જણાવ્યું કે ટેક્સી તો બોરીવલીથી જ મળશે. વસઈથી બોરીવલી સુધી અમારે રીક્ષામાં જ જવું પડશે. અમારી પાસે છૂટકો નહોતો. અમે રીક્ષા કરી. તેમાં ફટાફટ સામાન ગોઠવ્યો અને રીક્ષાવાળાને તરત જ રીક્ષા ઉપાડવા કહ્યું. ચાલુ રીક્ષાએ તેને પરિસ્થિતિ સમજાવી અને શક્ય એટલી ઝડપે ભગાવવા કહ્યું. ગમે એટલી ઝડપે ભગાવે, પણ રીક્ષાની ગતિની એક મર્યાદા હોય. વસઈથી બોરીવલી ત્રીસેક કી.મી. હશે. એ રસ્તો રેલ સમાંતર નહોતો, પણ પર્વતીય હતો. જાણે કોઈ જુદા જ મહારાષ્ટ્રમાં આવી પહોંચ્યા હોઈએ એમ જ લાગે. પણ એ સુંદર સવાર અને પ્રકૃતિને માણવાની અમારી માનસિકતા નહોતી. અમારા સૌની નજર વારેવારે ઘડીયાળ પર જતી, કેમ જાણે એમ કરવાથી સમય પાછો ઠેલાવાનો ન હોય! જેમ્સ બોન્ડે ‘ઓક્ટોપસી’ ફિલ્મમાં રીક્ષાની ચેઝ કરી હતી. અમારામાં ફરક એટલો હતો કે અમારી પાછળ ગુંડાઓ નહોતા પડ્યા. નહીંતર અમારી ગતિ એવી જ હતી.

'ઓક્ટોપસી'ની રીક્ષાચેઝ 

રીક્ષાવાળાએ પણ અમારી તકલીફ સમજીને બનતો પ્રયત્ન કર્યો હતો. તેને પરિણામે જોતજોતાંમાં બોરીવલી આવી પહોંચ્યું. હવે સમય પણ ઓછો રહ્યો હતો. અને હજી અમારે અહીંથી ટેક્સી પકડીને ત્રીસેક કી.મી. કાપવાના હતા. અને આ ત્રીસ કી.મી. મુંબઈના ખરેખરા ટ્રાફિકમાં કાપવાના હતા. રીક્ષાનું ભાડું ચૂકવીને અમે તેનો આભાર માન્યો. સામાન ઉતાર્યો અને ફટાફટ એક ટેક્સી રોકી. ટેક્સીવાળાને હકીકત જણાવી. ટેક્સીવાળો મામલો પામી ગયો. તેણે ઘડીયાળમાં જોયું. પછી બોલ્યો, ‘આઠ વાગ્યે ટ્રાફિક સિગ્નલ શરૂ થઈ જાય છે. અત્યારે સાડા સાત વાગી ગયા છે. આ અડધા કલાકમાં હું બને એટલી ઝડપ કરીને કવર કરવા ટ્રાય કરું છું. કેમ કે, ટ્રાફિક સિગ્નલ શરૂ થઈ જાય તો આપણા હાથમાં વાત રહે નહીં.’

આ સાંભળીને અમને ફાળ પડી. ઝડપ કરવામાં ટ્રાફિક સિગ્નલને અમે સાવ ભૂલી ગયા હતા. અમે બને એટલી ત્વરાથી ગોઠવાયા. શિવો ડ્રાઈવરની બાજુમાં ગોઠવાયો. હું અને ઈન્દિરા આન્ટી પાછલી સીટ પર બેઠાં. ડ્રાઈવરે ટેક્સી શરૂ કરી અને તરત જ ગતિ પકડી. અમે એવાં ડઘાઈ ગયેલાં હતાં કે એકબીજા સાથે કશી વાત કરવાનું જ સૂઝતું નહોતું. ટેક્સી ડ્રાઈવરનો ચહેરો યાદ નથી, પણ તે સફેદ ગણવેશધારી હતો. એકદમ સ્વસ્થતાપૂર્વક, જરાય હાંફળોફાંફળો થયા વિના તે ટેક્સી ભગાવતો હતો. તેણે કહ્યું હતું એટલે અમે વારેવારે જોઈ રહ્યા હતા કે આઠ વાગવામાં હજી કેટલી મિનીટ બાકી છે. સદનસીબે એ નેશનલ હાઈવે હતો, તેથી પૂરઝડપે ટેક્સી ભગાવી શકાતી હતી. 

પાછળ બેઠે બેઠે જેમ્સ બોન્ડની એકે ફિલ્મ યાદ નહોતી આવતી. એ વખતે એક જ વાત મનમાં આવતી હતી કે દાદરની ટ્રેન ચૂકી ગયા તો? આ કઈ નજીક જવાનું નહોતું. છેક સેલમ અને મદ્રાસ પહોંચવાનું હતું. ત્યાં જતી ટ્રેનોની સંખ્યા એટલી બધી ન હોય. કોને ખબર, આજે ચૂકી જઈએ તો સીધી કાલે જ મળે કદાચ. અને ત્યાં શિવાના લગ્નની તારીખનું શું? તેણે એ મુજબ દિવસો ગણીને કાર્યક્રમ નક્કી કર્યો હોય. વિચારોની આવી હારમાળા દરિયાની લહેરોની જેમ મનમાં આવજા કરતી હતી, પણ તેનો વિચાર કરવાનો ખાસ અર્થ નહોતો, કેમ કે, નજર તો સામેના રોડ પર જ હતી.

આખરે આઠ વાગ્યા. ત્યાં સુધીમાં અમે ખાસું અંતર કાપી લીધું હતું. આમ છતાં, હજી દાદર પહોંચવાનું બાકી હતું. ટેક્સી ડ્રાયવર એકાગ્રતાથી ટેક્સી હંકારી રહ્યો હતો. તેણે નક્કી કરી લીધું હશે કે ટ્રાફિક સિગ્નલ ન નડે તો સમયસર દાદર પહોંચાડી દેવાશે. આમ ને આમ, માહિમ અને માટુંગા વટાવ્યાં ત્યારે અમારા જીવમાં જીવ આવ્યો કે જે થાય એ, પણ ટ્રેન મળે એ શક્યતા છે ખરી. જોતજોતાંમાં અમે દાદર સ્ટેશન આવી પહોંચ્યાં. અમે ઘડીયાળ જોયું તો ટ્રેન આવવામાં હજી દસ બાર મિનીટ બાકી હતી. ‘ય્યેએએ, તુમને કર દિખાયા...’ એવું આ લખતાં અનુભવાય છે, પણ ત્યારે એવા કોઈ હોશકોશ નહોતા. ટેક્સીનું ભાડું અમે ફટાફટ ચૂકવ્યું અને ડ્રાઈવરનો ખાસ આભાર માન્યો. ટેક્સીમાંથી ઉતરીને અમે એક કુલી કરી લીધો, જેણે સામાન ઉઠાવી લીધો. દાદર ચડીને વચ્ચેના કોઈ પ્લેટફોર્મ પર અમારે જવાનું હતું. પણ ત્યાં ઉતર્યા પછી નવો પડકાર ઊભો જ હતો.

અમારે જે ડબ્બામાં બેસવાનું હતું એ ક્યાં આવે છે એ શોધવું કપરું હતું. એ કોઈને પૂછી શકાય એટલો સમય રહ્યો જ નહોતો. અમે દાદર ઉતરીને પ્લેટફોર્મ પર પહોંચ્યાં કે તરત ટ્રેન આવી ગઈ. આ હદે સમયસર આવતી ટ્રેન આશ્ચર્ય અને ક્યારેક આઘાત પણ આપી શકે છે. ટ્રેન બરાબર ઊભી રહી. અમારી સામે જે ડબ્બો દેખાયો એમાં એક ટી.ટી.ઈ. નજરે પડ્યા. અમે તેમને અમારા ડબ્બા વિષે પૂછ્યું. તેમણે કહ્યું, ‘આ જ છે.’ આ સાંભળીને કાન પર વિશ્વાસ પડતો નહોતો. કુલીની સહાયથી અમે સામાન ચડાવ્યો. એ ડબ્બામાં અમારી બેઠકો શોધી અને ગોઠવાયા. કુલીનો પણ આભાર માનીને તેને પૈસા ચૂકવ્યા. એટલામાં જ ટ્રેનની સીટી વાગી. હવે પછી અમારી મુસાફરી આ જ ડબ્બામાં, અને સાવ નિરાંતની હતી. એક ધક્કા સાથે ટ્રેન ઉપડી. એ સાથે જ અમે અનુભવેલી દિલધડક ચેઝ કાયમ માટે સ્મૃતિનું પાનું બનીને મગજમાં સંઘરાઈ ગઈ.

(બીજી ચેઝની વાત હવે પછી)

(નોંધ: પ્રથમ બંને તસવીરો નેટ પરથી|પેપર કોલાજ: બીરેન કોઠારી) 

સાતમી વર્ષગાંઠે: 'જાતક'ની ચાનકકથા

‘જાતકનો સંબંધ કાગળ, શાહી, કાચ, રંગ, રસાયણ, લોખંડ, દવા વગેરે સાથે થશે.’ જન્મકુંડળીના પાછલા પાને લખવામાં આવતા બે-ત્રણ પાનાના ફળાદેશમાં આવું એકાદ વાક્ય અવશ્ય હોવાનું જ. મારા જન્માક્ષરમાં પણ એમ છે. પણ આ વાંચીને મને રમૂજથી વિશેષ કોઈ ભાવ આવ્યો નથી. જો કે, આજે હવે આ વાક્યનો અર્થ બરાબર ઉઘડે છે.

કેમિકલ એંજિનિયરીંગનો ડિપ્લોમા લીધા પછી પેટ્રોકેમિકલ ઉદ્યોગમાં બાવીસ વરસની નોકરી- એ થયો રસાયણ સાથેનો સંબંધ. આવડા મોટા પેટ્રોકેમિકલ સંકુલમાં લોખંડ, કાચ વગેરે હોય એ સમજાય એવું છે. આ નોકરી દરમ્યાન વચ્ચે એક-સવા વરસ વડોદરાની ફેકલ્ટી ઓફ ફાઈન આર્ટસમાં અભ્યાસ- જે પૂરો થઈ ન શક્યો. પણ આ થયો રંગ સાથેનો સંબંધ. અને બાવીસ વરસની નોકરી પછી કારકિર્દી તરીકે લેખન- એ થયો કાગળ અને શાહી સાથેનો સંબંધ. મારી કુંડળીમાં લખેલા ફળાદેશને સાચો પાડવા માટે જ આ તખ્તો ગોઠવાયો હશે એમ લાગે છે.

મઝાની વાત એ છે કે આ ફળાદેશ મારી ઉંમરના એ તબક્કે લખાયો હશે કે જ્યારે મારો ચહેરો મારા પપ્પા જેવો છે કે મમ્મી જેવો એ પણ નક્કી નહીં થયું હોય. સામાન્યપણે કિશોરાવસ્થામાં કે યુવાવસ્થામાં અમુક પ્રકારનું વલણ કે ઝોક જોવા મળતું હોય છે- સર્જનાત્મક બાબતો માટે ખાસ.

હું શાળામાં ભણતો હતો ત્યારે સાહિત્ય તરફ એવો વિશેષ ઝુકાવ નહોતો, પણ પાઉલભાઈ જેવા શિક્ષકને કારણે ગુજરાતી ભાષા પ્રત્યે, સાહિત્ય પ્રત્યે એક આકર્ષણ થયેલું. આગળ જતાં હનીફ ‘સાહિલ’ જેવા જીવવિજ્ઞાન ભણાવતા શિક્ષક, જે મૂળે ગઝલકાર હતા તેમણે અમારી સમજણને સંકોરી. આમ છતાં, અમારો મુખ્ય ઉપક્રમ ભાવક બનવા તરફનો હતો. લેખન કરીશું એવું મનમાં જરાય નહોતું.

મહેમદાવાદની અમારી શેઠ જે.એચ.સોનાવાલા હાઈસ્કૂલમાં બીજા એક શિક્ષક દીનાનાથ વ્યાસ હતા, જે ‘જનસત્તા’ સાથે સંકળાયેલા હતા. તેઓ કવિતાઓ લખતા. મેં અને મિત્ર વિપુલ રાવલે પહેલવહેલી વાર કશું ગાંડુઘેલું લખ્યું ત્યારે અમે કદાચ અગિયારમા કે બારમા ધોરણમાં હોઈશું. જે લખ્યું છે એ કેવું કહેવાય એની સમજણ નહોતી એટલે અમે પાઉલભાઈ સાહેબ દ્વારા એ લખાણ વ્યાસસાહેબને મોકલ્યું. વ્યાસસાહેબે એ વાંચીને પોતાના ગરબડીયા અક્ષરોમાં ટીપ્પણી કરી હતી. વિપુલે એક નવલિકા લખી હતી, જે ‘એક દૂજે કે લિયે’ની જેમ કરુણાંત હતી. મેં એક કટાક્ષિકા લખી હતી. વ્યાસસાહેબે સૂચવ્યું હતું કે ‘ચાનકકથા’ તરીકે એ ચાલે એવી છે.  

‘રંગતરંગ’માં ત્યારે ‘ચાનકકથા’ નામનો વિભાગ આવતો હતો, જેમાં વાચકો દ્વારા મોકલેલી કટાક્ષિકાઓ પ્રકાશિત થતી હતી. કોઈ સામાયિકમાં શી રીતે કૃતિ મોકલાય એ ખબર નહોતી. આમ છતાં, હિમ્મત કરીને મેં ‘રંગતરંગ’માં એ મોકલી. મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે તેની સ્વીકૃતિનો જવાબ આવ્યો અને યોગ્ય સમયે તે પ્રકાશિત કરાશે એમ જણાવાયું.

ત્યાર પછી એક દિવસ મહેમદાવાદના મિત્ર ઐયુબ વોરાએ મને કહ્યું, ‘મારે હવે ‘રંગતરંગ’ વાંચવાનું બંધ કરવું પડશે.’ મને આ પહેલી સમજાઈ નહીં. મેં પૂછ્યું, ‘એમ કેમ?’ ઐયુબ નાટકો સાથે સંકળાયેલો હતો. એટલે તેણે ત્રીજી દિશામાં જોઈને કહ્યું, ‘તારી વાર્તા છપાઈ છે.’ મારા રોમાંચનો પાર ન રહ્યો. છૂટા પડ્યા પછી મેં વહેલી તકે ‘રંગતરંગ’નો અંક મેળવી લીધો. થોડા સમયમાં કાર્યાલય તરફથી પણ મને અંક, ઓફ પ્રિન્ટ અને અગિયાર રૂપિયાનો પુરસ્કાર પણ મળ્યા.

અંકનું મુખપૃષ્ઠ

ત્યાર પછી પણ મારી સર્જકતાનો ધોધ ફૂટી ન નીકળ્યો. પણ થોડું સમજાયું કે મારો ઝોક વ્યંગ્યાત્મક લખાણ તરફ વધુ છે. એ અરસામાં વિનોદ ભટ્ટના પુસ્તકો ઘણા વાંચ્યા હતા એટલે તેમની શૈલીની અસર પણ હોય. ત્યાર પછી પણ સમયાંતરે મેં બે ચાનકકથાઓ મોકલી હતી, જે ‘રંગતરંગ’માં પ્રકાશિત થઈ હતી.

એ વખતે હું અને ઉર્વીશ મજાક કરતા અને કહેતા કે આપણે બીજાના નામે પત્રો ‘રંગતરંગ’ને મોકલીએ અને એમાં લખીએ કે – ‘તંત્રીશ્રી, બીરેન કોઠારીની ચાનકકથાઓ રંગ જમાવે છે. તે વધુ ને વધુ પ્રસિદ્ધ કરવા વિનંતી.’ જો કે, આ વાત ત્યારે પણ અમે મજાકમાં કરતાં હતા એટલે એ કરવાનો કોઈ ઈરાદો નહોતો.

પણ આજે આ બધું યાદ કરવાનું કારણ? કારણ છે.

**** **** ****

આજે સવારે સુરતથી હરીશ રઘુવંશીએ મેલ દ્વારા જણાવ્યું કે આજે મારા બ્લોગની સાતમી વર્ષગાંઠ છે. છ વર્ષ અગાઉ આ જ દિવસે ‘પેલેટ’ના નામથી મારા બ્લોગલેખનનો આરંભ થયો હતો. છ વર્ષમાં આ પોસ્ટ સિવાય કુલ 188 પોસ્ટ લખાઈ છે અને આ સફર એકદમ આનંદદાયી બની રહી છે.

બ્લોગ થકી અનેક નવા પરિચયો થતાં રહ્યા છે, અનેક રસના વિષયોનું ખેડાણ પણ થતું રહ્યું છે. અનેક મિત્રોનાં લખાણ અહીં મૂકી શકાયાં છે. આ સફરમાં જોડાનાર અનેક મિત્રોનો હું હ્રદયપૂર્વક આભાર માનું છું.

આ સાતમી વર્ષગાંઠે માત્ર એક સેમ્પલ તરીકે ‘રંગતરંગ’માં પ્રકાશિત મારી એક ચાનકકથા અહીં મૂકું છું.

1 માર્ચ, 87થી 14 માર્ચ, 87ના અંકમાં તે પ્રકાશિત થઈ હતી. અલબત્ત, આ મારી બીજી ચાનકકથા છે. પહેલી ચાનકકથાવાળો અંક હાથવગો નથી. અને ત્રીજી ચાનકકથા 1 ઓગસ્ટ, 88 થી 14 ઓગસ્ટ, 88ના અંકમાં પ્રકાશિત થઈ હતી.

એટલી સ્પષ્ટતા કે આ કથા દ્વારા હું ભવિષ્યમાં લેખક બનવાનો છું એવો વહેમ મનમાં સહેજ પણ નહોતો, પણ એક ગાંડાઘેલા સાહસ તરીકે જ આ કથા લખી હતી, તેથી તેને એ રીતે જ વાંચવી. (મૂળ પાનાની ઈમેજની નીચે આ વાર્તા પણ ટાઈપ કરીને મૂકેલી છે, જેથી ઈમેજમાં તે વાંચી ન શકાય તો નીચે વાંચવામાં સરળતા રહે.) 

**** **** ****

**** **** ****

એક અનોખી ડોશીની વાત

-બીરેન કોઠારી

અને જ્યારે વિક્રમે ઝાડ પર લટકાતા વેતાળને નીચે ઉતારી, ખભે ઊંચકીને ચાલવાનું શરૂ કર્યું, ત્યારે વેતાળે હંમેશ મુજબ ‘ટાઈમ પાસ’ કરવા માટે વાર્તા ચાલુ કરી.

“વિક્રમ, આ એક સત્યઘટના છે, અને હજુ થોડા મહિનાઓ પહેલાંની જ છે. તો સાંભળ.”

“તે દિવસે કાચબો અને ગોકળગાય બંને લગભગ ઝઘડી જ પડ્યાં. તેઓ એકબીજાને કહેતાં હતાં કે હું તારાથી પણ ધીમું ચાલું છું. તેમનો ઝઘડો જોઈ બીજાં પ્રાણીઓથી રહેવાયું નહીં અને તેમણે વિચાર્યું કે બેમાંથી કોણ ધીમું ચાલે છે, તે તો ‘કોમ્પિટિશન’ રાખીએ તો જ ખબર પડે. આ વિચાર આવતાની સાથે જ બધાંએ ‘કોમ્પિટિશન’ની જાહેરાત કરી દીધી. અને બેમાંથી જે ‘વિનિંગ પોઈન્ટ’ પર મોડું પહોંચે, તે ‘રેસ’ જીત્યું કહેવાય, તે મુજબનો નિયમ પણ ઘડી કાઢ્યો. કુલ રસ્તો ઘણો લાંબો હતો, તેથી બહારની બીજી કોઈ ‘એજન્સી’ની મદદ પણ લઈ શકાય તેવું નક્કી થયું. (‘સ્લો વોકિંગ’માં કોની મદદની જરૂર પડે વળી? તે હિસાબે)

‘સ્ટાર્ટ’નો આદેશ મળતાંની સાથે જ કાચબો અને ગોકળગાએ ચાલવાનું શરૂ કર્યું. થોડીક વારમાં તો કાચબો દેખાતો બંધ થઈ ગયો. બધાં સમજી ગયાં કે આ તો ‘વન સાઈડ ગેઈમ’ થઈ ગઈ. ગોકળગાયને વળી કોણ હરાવી શકે? ગોકળગાય જીતવાના મૂડમાં જ આગળ વધી. આખરે પાંચેક કલાક બાદ તે ‘ફિનિશ’ના પોઈન્ટ પર પહોંચી, ત્યારે તેણે જોયું કે બધાં પ્રાણીઓ ફૂલહાર, કેમેરા વગેરે લઈને ઊભાં હતાં. પરંતુ ગોકળગાય આવી પહોંચી ત્યારે ન તો કોઈએ તેને હાર પહેરાવ્યો કે ન તો ફ્લેશના ઝબકારા કર્યા. કારણ સ્પષ્ટ હતું- હજી કાચબો આવ્યો ન હતો.

ગોકળગાયનું મોં પડી ગયું.

એકાદ કલાક બાદ કાચબાભાઈ દેખાયા. તેમના આવતાંની સાથે જ બધાએ તેમના ગળામાં હાર પહેરાવ્યા. ફ્લેશલાઈટો ઝબકી ઉઠી અને તેનો ‘ઈન્ટરવ્યૂ’ પણ લેવાયો. તેમાં ફક્ત એક જ સવાલ પૂછવામાં આવ્યો કે ‘આપે આ સિદ્ધિ કેવી રીતે મેળવી?’ જવાબમાં કાચબાભાઈએ કહ્યું કે ‘મારી સિદ્ધિનો બધો યશ એક સો તેંતાળીસ વર્ષની એક યુવતીને ફાળે જાય છે, જેની પ્રેરણાએ મને અહીં સુધી આ રીતે પહોંચાડ્યો.”

આટલું કહીને વેતાળ અટકી ગયો, અને તેણે પ્રશ્ન કર્યો, “તો બોલ, વિક્રમ, આ એક સો તેંતાળીસ વર્ષની યુવતીનું નામ શું? અને તે હજી કેમ ડોશી નથી થઈ?”

વિક્રમ જાણે આ સવાલની રાહ જોતો હોય તેમ તરત જ બોલી ઉઠ્યો, “પ્રથમ તો તે યુવતી (?)એક સો તેંતાળીસ વર્ષની હોવા છતાં ‘નખરાં’ દિવસે દિવસે વધારે છે અને ‘મોડર્ન’ દેખાવાનો ડોળ કરે છે. તેથી તેને ડોશી ન કહી શકાય. હવે રહી નામની વાત. તું પણ સમજી ગયો હોઈશ, પણ તે છતાં તેં મને પ્રશ્ન કર્યો, તેથી તારે જવાબ સાંભળવો જ પડશે. તે યુવતી (?)નું નામ છે ‘ભારતીય રેલવે!’

અને પછીની વાત તો બધા જ જાણે છે. જેવું વિક્રમે બોલવાનું બંધ કર્યું કે તરત જ વેતાળ ઊડી ગયો. 

**** **** ***