આશ્ચર્યના હળવા આંચકા: કભી હમને નહીં સોચા થા (૧)

“એક કૉલગેટ આપજો.”

“કઈ આપું?”

“ક્લોઝ અપ.”

આ જોક મારો બનાવેલો નથી, ફેસબુક પર ક્યાંક વાંચેલો છે. પણ એમાં અતિશયોક્તિ જરાય નથી. અમુક બ્રાન્‍ડનાં નામ આપણા દિમાગમાં એ હદે ઊંડા ઊતરી ગયાં છે કે એ બ્રાન્‍ડનેમને બદલે જે તે ચીજની ઓળખ બની ગયાં છે. જે તે કંપનીને આવું બ્રાન્‍ડનેમ નક્કી કરતી વખતે ભાગ્યે જ ખ્યાલ હશે કે તે આ હદનાં લોકપ્રિય થશે.

આપણા સૌના મનમાં આવી ઘણી પ્રોડક્ટની સાથે તેનું બ્રાન્‍ડનેમ નોંધાઈ ગયેલું હશે. ‘કૉલગેટ’ ટૂથપેસ્ટનો પર્યાય બની રહ્યું છે, એમ ‘લક્સ’ સૌંદર્ય સાબુની ઓળખ બની રહ્યો છે. જે તે કંપની માટે આ એક બ્રાન્‍ડનેમથી વધુ કંઈ જ નહીં હોય, અને એટલે જ પોતાનાં અન્ય ઉત્પાદનો માટે પણ આનું આ બ્રાન્‍ડનેમ તેમણે વાપરેલું છે.

અહીં જાહેરખબરના કેટલાક એવા નમૂના આપવામાં આવ્યા છે, જેમાં એક જ પ્રચલિત બ્રાન્‍ડનેમનાં અન્ય ઉત્પાદનો પણ બજારમાં મૂકાયાં હોય. એ કેટલું ચાલ્યાં કે નહીં એની જાણ નથી, પણ આજે આપણને ભાગ્યે જ એ યાદ છે, એ નક્કી.

'આરપાર' ના ઉર્વીશ અને પ્રણવ અધ્યારુના સુવર્ણયુગમાં તૈયાર કરાયેલા અનેક વિશેષાંકોમાં એક 'જાહેરખબર વિશેષાંક' પણ હતો. તેમાં 'અમે આ ધંધામાં પણ હતા'ના શીર્ષકથી આવો સફળ પ્રયોગ કરવામાં આવેલો. 

એમાં વપરાઈ હતી એ ઉપરાંતની અમુક જાહેરખબરોનો પણ આમાં સમાવેશ કર્યો છે. 

આ વાંચીને આશ્ચર્યના આંચકા ન લાગે તો કંઈ નહીં, આવું કંઈક હતું એની યાદ આવે તોય પૂરતું છે.

**** **** **** 

કૉલગેટ:

વિલીયમ કૉલગેટે ન્યૂ યોર્કમાં સ્થાપેલી આ કંપની આજે તો બસો વર્ષ જેટલી જૂની થઈ ગઈ છે. તેનો આરંભ સાબુ અને મીણબત્તીઓ બનાવવાથી થયેલો. ‘કૉલગેટ’નું નામ આજે ટૂથપેસ્ટની ઓળખ બની ગયું છે. વખતોવખત પોતાની ટૂથપેસ્ટમાં વિવિધ તત્ત્વો હોવાનું દર્શાવતી ‘કૉલગેટ’ની જાહેરખબરો અલગ બ્લોગપોસ્ટનો વિષય છે. આ પોસ્ટના આરંભે લખાયેલી સ્થિતિ વાસ્તવિકતા બની ગઈ હોય એ હદે લોકો આ નામને ટૂથપેસ્ટ સાથે સાંકળી લે છે.

‘કૉલગેટ’ દ્વારા ‘હેર ટૉનિક’ પણ બજારમાં મૂકવામાં આવ્યું હતું, જે લેનોલીન ધરાવતું હતું. આ તેલને શી રીતે વાળમાં લગાડવું અને એ લગાડ્યા પછી વાળ કેવા દેખાશે એ પણ દેખાડવામાં આવ્યું હતું.

વાળ માટે જ ઉપયોગી એવું ‘કૉલગેટ’નું બીજું ઉત્પાદન હતું સુગંધીદાર દીવેલ અર્થાત ‘પરફ્યુમ્ડ કેસ્ટર ઑઈલ’. કોઈ પણ કંપનીના તેલની જાહેરખબરમાં ડોકીને હળવો ઝટકો આપીને પાછળ જોતી અને એ રીતે વાળના ગુચ્છાને ઉછાળતી યુવતીઓની જાહેરખબર આજકાલ સામાન્ય છે, ત્યારે ‘કૉલગેટ’ની આ જાહેરખબરમાં યુવતીના ચિત્રથી કામ ચલાવવું પડ્યું છે.

‘કૉલગેટ’નું શેવિંગ ક્રીમ પણ આવતું હતું, જે ‘મેન્‍થોલેટેડ’ હોવાથી ઠંડકનો અહેસાસ કરાવતું હતું. ઠંડકના અહેસાસ માટે બર્ફીલાં શિખરોનું ચિત્ર મૂકેલું છે.

વેસેલીન:

રોબર્ટ ઑગસ્ટસ ચેઝબ્રો નામનો બ્રિટીશ વૈજ્ઞાનિક પેટ્રોલિયમમાંથી બીજી શી ચીજો બની શકે તેના અખતરા કરતો હતો. ડ્રીલીંગ દરમિયાન ત્યાંના માણસો તેમાંથી નીકળતા એક પદાર્થને પોતાના ઘા પર લગાડતા હતા એ તેણે જોયું. ચેઝબ્રોએ આ જોયું અને તેણે પોતાના અખતરા શરૂ કર્યા. પાંચેક વરસ પછી તેને સફળતા મળી અને એવી પેટ્રોલિયમ જેલી તેણે તૈયાર કરી, જે ગંધરહિત, સ્વચ્છ અને હવાના પરપોટારહિત હોય. ૧૮૬૫માં તેણે પેટન્‍ટ રજીસ્ટર કરાવી. બીજા પાંચેક વર્ષ સુધી પ્રયોગો ચાલુ રાખીને ખાતરી કર્યા પછી ૧૮૭૦માં તેણે બ્રૂકલિનમાં ફેક્ટરી સ્થાપી અને મોટા પાયે અમેરિકન બજારમાં પ્રવેશ કર્યો. ‘વન્‍ડર જેલી’ તરીકે વેચાતી આ પ્રોડક્ટના પરચા દેખાડવા માટે ચેઝબ્રો પોતાની આંગળી પર એસિડ રેડતો કે જ્યોત પર આંગળી ધરી રાખતો અને પછી તેની પર આ જેલી લગાડીને દેખાડતો કે તેનાથી કેવી રાહત થઈ જાય છે. પ્રોડક્ટ ઠીક ઠીક ચાલવા લાગી એ પછી ચેઝબ્રોએ ૧૮૭૨માં ‘વેસેલીન’ નામ રજિસ્ટર કરાવ્યું. પાણી માટેના જર્મન શબ્દ ‘વૉસર’/ wasser  અને તેલ માટેના ગ્રીક શબ્દ ઓલીઆં/oleon ને જોડીને ‘વેસેલીન’ શબ્દ બનાવ્યો હોવાનું મનાય છે. બે વર્ષમાં તો આ નામ ઘરઘરમાં જાણીતું બની ગયું અને શીશીઓ ચપોચપ વેચાવા માંડી. પછી તો તેના જાતભાતના ઉપયોગ લોકોએ જ શોધી કાઢ્યા.

માલિકીની ફેરબદલ પછી આજે એ ‘યુનિલીવર’ કંપનીનો હિસ્સો છે. પણ શરીરે લગાવવાની જેલી (જેને ઘણા ‘ક્રીમ’ પણ કહે છે) એટલે ‘વેસેલીન’ એ અર્થ એવો રૂઢ થઈ ગયો કે દુકાનદારો આજે પણ કહે છે, “આ અજમાવી જુઓ. આ એક નવી કંપનીનું વેસેલીન આવ્યું છે.”

‘વેસેલીન’ બ્રાન્‍ડનું ‘હેર ટોનીક’, ‘હેર ક્રીમ’ તેમજ ‘લીક્વીડ શેમ્પૂ’ પણ બજારમાં મૂકાયું હતું. 

પહેલી બન્ને પ્રોડક્ટમાં પુરુષ મોડેલના ચહેરા આખા દેખાડાયા છે, જ્યારે શેમ્પૂની જાહેરખબરમાં સ્ત્રી મોડેલના ચહેરાને બેરહેમીથી કાપી નાંખીને તેના વાળ જ દેખાડાયા છે. આ પ્રોડક્ટ નહીં ચાલવાનું કારણ કદાચ આ તો નહીં હોય ને? તેલ શી રીતે વાળને તંદુરસ્ત રાખે છે, તેનું વૈજ્ઞાનિક કારણ રસ પડે એવું છે. વાળ ધોવા માટે સામાન્યપણે મળતા સાબુની સામે આ ‘લીક્વીડ શેમ્પૂ’ આવ્યું હશે એમ લાગે છે.

ફીલીપ્સ:

હોલેન્‍ડમાં જેરાર્ડ ફીલીપ્સ અને તેના પિતા ફ્રેડરિક ફીલીપ્સે ૧૮૯૧માં ફીલીપ્સ એન્ડ કં.ની સ્થાપના કરી. ૧૮૯૫માં જેરાર્ડનો ભાઈ આન્‍તોન જોડાયો અને થોડા જ વરસોમાં તેણે આ કંપનીને ખ્યાતનામ બનાવી દીધી. કાર્બન ફીલામેન્‍ટવાળા બલ્બ બનાવવાનું તેમણે શરૂ કર્યું અને જોતજોતાંમાં તેનો વ્યાપ એટલો વિસ્તર્યો કે ૧૯૧૪માં તેમણે પોતાની આગવી રીસર્ચ લેબોરેટરી સ્થાપી.

૧૯૨૭માં રેડીયો બનાવ્યા પછી ૧૯૩૨ સુધીમાં તે રેડીયોના સૌથી મોટા ઉત્પાદક બની ગયા. ઑડીયો કેસેટ અને સી.ડી.ની શોધ કરનાર અગ્રણીઓમાં પણ આ કંપનીનું નામ છે. આજે તો તે અનેક ઈલેક્ટ્રીક ઉપકરણો, તબીબી સાધનો, લાઈફસ્ટાઈલ ઉપકરણો અને ધ્વનિ ઉપકરણો બનાવે છે.

‘ફીલીપ્સ’ એટલે ‘સાઉન્‍ડ’ એમ કહેવામાં અતિશયોક્તિ ન લાગે એવી આ કંપનીએ સાયકલ પર પણ હાથ અજમાવ્યો હતો અને મદ્રાસની ટી.આઈ.સાઈકલ્સ ઑફ ઈન્‍ડીયાના સહયોગમાં ભારતના બજારમાં સાયકલો મૂકી હતી.

‘મીલ્ક ઑફ મેગ્નેશીયા’ એટલે કે રેચક (લેક્સેટીવ) પણ ફીલીપ્સે બજારમાં મૂક્યું હતું, જે શીશીમાં તેમજ ગોળીઓના સ્વરૂપે પણ મળતું હતું.

સીંગર:

આઈ.એમ.સીંગર નામના અમેરિકન સજ્જને એડવર્ડ ક્લાર્ક નામના વકીલ સાથે મળીને ૧૮૫૧માં આઈ.એમ.સીંગર એન્‍ડ કં.ની સ્થાપના કરી, જે સિલાઈ મશીન બનાવતી હતી. ૧૮૬૫માં તેનું નામ બદલીને ‘સીંગર મેન્યુફેક્ચરિંગ કં.’ કરવામાં આવ્યું. ત્યાર પછી ૧૯૬૩માં તે બદલાઈને ‘ધ સીંગર કંપની’ થયું. સાદાં સિલાઈ મશીનથી માંડીને જાતજાતની એમ્બ્રોયડરી થઈ શકે એવાં મશીન તેમજ મશીનોના વિવિધ ભાગ બનાવતી ‘સીંગર’ કંપની હવે ઈલેક્ટ્રોનીક સિલાઈ મશીનો પણ બનાવે છે. આ કંપનીના લોગોમાં જ ‘એક સમયે ‘સીંગર સ્યુઈંગ મશીન્‍સ’ લખેલું હતું.

એક સમયે તેણે ટેબલપંખા પણ બનાવ્યા હતા, જેમાં ‘પર્સનલ ફેન’ અને ‘ફેમીલી ફેન’ જેવા પ્રકારો હતા.

આવી બીજી ઘણી પ્રોડક્ટ છે, જેના વિષે અહીં લખવાની ઈચ્છા છે. આ પોસ્ટ ધાર્યા કરતાં જરા વિગતે લખાઈ, એટલે એક પોસ્ટમાં લખવા ધારેલી પ્રોડક્ટમાંથી બાકી રહેલી હવે બીજા હપ્તામાં. 

(નોંધ: જે તે પ્રોડક્ટની રંગીન તસવીરો નેટ પરથી. બાકીની અંગત સંગ્રહમાંથી)

ડોન્‍ટ રેસ્ટ ઈન પીસ, કાકા વિનોદ!

પ્રિય લેખક, સંપાદક અને તંત્રી વિનોદ મહેતાના ઓચિંતા અવસાનના સમાચાર રવિવાર ૮ માર્ચ, ૨૦૧૫ના દિવસે મળ્યા ત્યારે ઘણા બધાને આઘાત લાગ્યો. રમૂજ, નિખાલસતા, અવળચંડાઈ ધરાવતી તેમની સરળ અને તાજગીસભર શૈલીના ચાહકો ઘણા બધા હતા. ‘આઉટલૂક’ શરૂ થયું ત્યારથી તેની સાથે એ સંકળાયેલા રહ્યા હતા અને આ મેગેઝીન પર તેમની આગવી મુદ્રા સ્પષ્ટપણે જણાઈ આવતી. બીજા અનેક વિભાગો ઉપરાંત બે વિભાગો મારી જેમ અનેકોના અતિ પ્રિય વિભાગ હશે. એક તો મેગેઝીનના છેલ્લે પાને ‘દીલ્હી ડાયરી’ અંતર્ગત અવારનવાર લખાતાં તેમનાં લખાણો અને બીજો વાચકોના પત્રોનો વિભાગ. પોતાની આકરામાં આકરી ઝાટકણી કાઢતા પત્રો પણ તે યથાતથ પ્રકાશિત કરતા, એટલું જ નહીં, અમુક ‘ખાસ’ પત્રો માટે તે ખાસ ચિત્રાંકન તૈયાર કરાવતા.

તેમને મળીને વાતચીત કરવાનો મોકો નથી મળ્યો, પણ કાર્ટૂનીસ્ટ મારીઓ મીરાન્‍ડાની શોકસભામાં અમે હાજર રહ્યા ત્યારે તેમને નજીકથી સાંભળવાનો મોકો મળ્યો હતો. ( એ પ્રસંગનો અહેવાલ અને મારીઓ વિષે વિનોદ મહેતાની રમતીયાળ શ્રધ્ધાંજલિ ઉર્વીશના બ્લોગ પર અહીં વાંચી શકાશે. ) તેમનાં લખાણો વાંચીને જ તેમની સાથે એવી આત્મીયતા અનુભવાતી કે દીપક સોલીયા, હેતલ દેસાઈ, ઉર્વીશ સાથેની વાતચીતમાં તેમનો ઉલ્લેખ 'કાકા વિનોદ' એટલે કે ‘વિનોદકાકા’ તરીકે જ થતો. ‘કાકા વિનોદ’ દ્વારા કરાતી અનેક ‘સળી’ઓ અમારી વાતચીતનો વિષય રહેતી.

તેમને અપાયેલી અનેક શ્રધ્ધાંજલિઓમાં વધુ એકનો ઉમેરો કરવાની જરૂર નથી. પણ પ્રિય ‘કાકા વિનોદ’ આમ અચાનક જતા રહે અને આપણે કશુંય ન કહીએ એ યોગ્ય ન કહેવાય.

અહીં ‘આઉટલૂક’ના જૂના અંકોમાંથી પસંદ કરેલાં તેમનાં કેરીકેચર મૂકેલાં છે. અમુક કેરીકેચર વાચકોના કોઈ ને કોઈ પત્રોની સાથે મૂકાયેલાં છે, તો અમુક બીજા કોઈ લખાણ સાથે. અલગ અલગ કલાકારોએ એ બનાવેલાં છે.

સામાન્ય રીતે કોઈને શ્રધ્ધાંજલિ આપતાં ‘આર.આઈ.પી.’ (રેસ્ટ ઈન પીસ) કહેવાનો રિવાજ છે, પણ ‘વિનોદકાકા’નો સ્વભાવ જોતાં કહેવાનું મન થાય, ‘ડોન્‍ટ રેસ્ટ ઈન પીસ, કાકા વિનોદ! ઉપર જઈને પણ તમારી મસ્તી ચાલુ જ રાખજો.'  

**** **** **** 

ફિલ્મ સમીક્ષક તરીકેની પોતાની ટૂંકી કારકિર્દી વિષેના એક લેખમાં તેમનું આ કેરીકેચર મૂકાયું હતું, જે જયચંદ્રને દોર્યું છે. આ લેખમાં તેમણે લખેલું: " I can't remember if I wrote anything memorable ornoteworthy or interesting. No one quoted me. No one asked me after the show what I thought of the film. No one sought me out. My witticisms and insights fell on deaf ears." 

* 

'આઉટલૂક'ના એક અંકમાં તેમણે પાકિસ્તાની ક્રિકેટર વસીમ અક્રમની મેચફીક્સીંગમાં સંડોવણી વિષે લખ્યું હતું. આ લેખનો વિરોધ કરતો પત્ર પછીના અંકમાં પ્રકાશિત થયો અને વિનોદ મહેતાના લખાણ સામે વાંધો વ્યક્ત કરતાં વી.એસ.ચૌહાણ નામના જબલપુરના વાચકે લખ્યું, "I'll bet Indian cricketers evade taxes too. What about the money that was found in the locker of a (rightly) revered figure like Sunil Gavaskar? Does it mean he was a match-fixer too? And who knows about Mr. Mehta's tax returns?" 

આ પત્રને બોક્સ બનાવડાવીને પ્રકાશિત કરવાની સાથે સાથે તેમાં પત્રના લખાણને અનુરૂપ  વિનોદ મહેતાનું આ કેરીકેચર મૂકાયું હતું. 

* 

'આઉટલૂક'ના દસ વર્ષ પૂરા થયા એ નિમિત્તે પ્રકાશિત વિશેષાંકમાં અનેક બાબતો વિશિષ્ટ હતી, જેમાંની એક હતી મેગેઝીનના ઑફિસ સ્ટાફનો કેરીકેચર દ્વારા પરિચય. સ્ટાફના લોકોનો હળવી શૈલીમાં એક દોઢ લીટીનો પરિચય, જેમાં ઑફિસે ચા લઈને આવતા જસવંતસીંઘ (સૌથી જમણે, હાથમાં ચાના કપ સાથે)નો પણ સમાવેશ થાય છે. બારણા પછવાડે હાથમાં હંટર પકડીને વિનોદ મહેતા ડોકાઈ રહ્યા છે. આ ચિત્રાંકન સંદીપ અધ્વર્યુનું છે. 

હાહાહીહી કરતા સ્ટાફની પાછળ હંટર લઈને બારણે ડોકાતા વિનોદ મહેતા 

* 

આ જ અંકમાં પત્રકારોનો પણ એ જ શૈલીમાં પરિચય આપવામાં આવ્યો હતો. હાથમાં હંટર પકડીને ઉભેલા વિનોદ મહેતા અજિત પિલ્લાઈનું મેટર જોઈ રહ્યા છે. આ ચિત્રાંકન પણ સંદીપ અધ્વર્યુનું છે.

* 

દસમા વર્ષના વિશેષાંકમાં 'દસ'ની થીમ હતી, પણ તેમાં અનેકવિધ બાબતોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. 'ટેક ઑફ' નામના અજિત નિનાન દ્વારા બનાવાયેલા આ કાર્ટૂનમાં 'આઉટલૂક'ની સંપાદકીય ટીમ વિમાનમાંથી દિલ્હીમાં મેગેઝીનરૂપી બોમ્બવર્ષા કરી રહેલી બતાવાઈ છે, જેમાં સૌથી પહેલી હરોળમાં ડાબી બાજુ વિનોદ મહેતા છે. નીચે ભાગતા બતાવાયેલા અસરગ્રસ્તોમાં 'ઈન્‍ડીયા ટુડે'ના પ્રભુ ચાવલા અને (કદાચ) અરુણ પુરી બતાવાયા છે. 

* 

'અમારી પર દાવો માંડ્યો હોય એવા દસ લોકો'નાં નામો અને દાવો માંડવાનાં કારણોની સાથે જયચંદ્રને બનાવેલા આ કેરીકેચરમાં વિનોદ મહેતાને આરોપીના પિંજરામાં ઉભા રહેલા બતાવાયા હતા. 

* 

'આઉટલૂક'ના અનેક વિશેષાંકો પૈકીના એકની થીમ હતી 'What if'? (આમ હોત તો?) વિવિધ તુક્કાઓ વાસ્તવિકતા હોય તો શી સ્થિતિ હોત તેનું નિરૂપણ આ અંકમાં કરવામાં આવ્યું હતું. આ અંક પછી તેના પ્રતિભાવરૂપે અનાઝ બારી નામના તિરુવનંતપુરમના એક વાચકે એ જ શૈલીમાં લખેલું: "What if readers stopped subscribing to outlook?' બેંગ્લોરના રઘુ કૃષ્ણ નામના વાચકે લખેલું: " What if I had not bought the Outlook issue of August 23? I'd have saved myself 15 Rupees." જસબીર સીંઘ નામના બેંગ્લોરના જ વાચકે લખેલું: "Though the concept was nice, but subjecting readers to page after page of conjecture gets tiresome. Which brings me to the question, what if Vinod Mehta had joined India Today?
આવા ચાર-પાંચ પત્રોને એક બોક્સમાં સાથે મૂકીને એ બોક્સનું હેડીંગ 'what if, Mr. Mehta?' આપીને તેમાં આ કેરીકેચર મૂકાયું હતું, જેમાં એ અંકમાંથી વિનોદ મહેતા પર ઈંટ અને પથરો ફેંકાતો બતાવાયો હતો.

 *

૨૦૦૮માં 'આઉટલૂક' મેગેઝીને તેર વર્ષ પૂરાં કર્યાં ત્યારે 'Terrific 13' શીર્ષકથી પ્રકાશિત વિશેષાંકના છેલ્લે પાને વિનોદ મહેતાએ તેમની બ્રાન્‍ડ શૈલીમાં આ સાપ્તાહીક શરૂ થયું તેની વાત લખી હતી. આ લખાણની સાથે મૂકાયેલું કેરીકેચર સંદીપ અધ્વર્યુએ બનાવ્યું હતું. 

* 

દસમા વાર્ષિક વિશેષાંકમાં પત્રવિભાગ માટે ખાસ ચાર પાનાં ફાળવવામાં આવ્યાં હતાં. 'આઉટલૂક'ને મળતા પ્રશંસાના, આકરી ટીકાના, દેશવિદેશથી આવતા તેમજ વિવિધ મહાનુભાવોએ એક યા બીજા કારણે લખેલા અનેક પ્રકારના પત્રો તેમાં સમાવાયા હતા. આ ચારેય પાનાંઓમાં ટપાલપેટી તરીકે ચીતરાયેલા વિનોદ મહેતાના ચહેરા પર પત્રના પ્રકાર મુજબના હાવભાવ બતાવાયા હતા. અહીં બોમ્બ જેવા પત્રો મળવાથી ડરેલો તેમનો ચહેરો બતાવાયો છે. 

* 

'સ્વતંત્રતા દિન વિશેષાંક' પ્રકાશિત કરવાની 'આઉટલૂક'ની પરંપરા મુજબ ૨૦૧૦ના વિશેષાંકનું શીર્ષક હતું 'The Mobile Republic'. આ અંકના છેલ્લા પાને અજિત પિલ્લાઈએ લખેલા 'The Interstellar Samosas' શીર્ષક ધરાવતા લેખમાં ૨૦૨૦માં ભારતની શી સ્થિતિ હશે તેની હળવાશપૂર્વકની કલ્પના કરવામાં આવી હતી. આ લેખના અંતે તેમણે લખેલું: " And, finally what about Outlook's last page in the Independence Day Special of 2020? Well, I guess some poor sod will be giving his non-gyan: his take on India at 83..." આ લેખમાંના 'poor sod' અને 'non-gyan' શબ્દોને અનુરૂપ મોબાઈલ ફોનના હાથમાં જકડાયેલા, ચોરસાકારની 'ગ્રેજ્યુએશન કેપ' પહેરેલા, હાથમાં 'આઉટલૂક' પકડેલા વિનોદ મહેતાને બતાવાયા હતા. મોબાઈલના સ્ક્રીન પર લેટીન લિપિનું લખાણ બતાવાયું હતું.  આ ચિત્રાંકન સોરીતે કર્યું હતું. 

* 

પણ અફસોસ, આ કલ્પના સાચી ન પડી. વિનોદ મહેતાએ ૨૦૧૫માં જ ચીરવિદાય લઈ લીધી. 

તેમના મિત્ર મારીઓ મીરાન્‍ડાએ બનાવેલું વિનોદ મહેતાને નેપોલીયન તરીકે દર્શાવતું આ કેરીકેચર બન્ને  પ્રિય વ્યક્તિઓને શ્રધ્ધાંજલિરૂપે અહીં મૂક્યું છે.  

(નોંધ: મારીઓનું ચિત્ર નેટ પરથી લીધું છે. એ સિવાયનાં તમામ ચિત્રો અંગત સંગ્રહમાંથી) 

જીવ માત્ર, 'સેલ્ફી'ને પાત્ર

લોભ, લાલચ, ક્રોધ, દયા, માયા જેવા ગુણો વ્યક્તિવિશેષના હોતા નથી, પણ જીવમાત્રમાં હોય છે. તેનું પ્રમાણ સમયાંતરે વત્તુંઓછું થયા કરે છે. લોભ કે લાલચ કોઈ ભૌતિક ચીજ અંગે જ હોય એ જરૂરી નથી. જેમ કે, પોતાની જાતને નિહાળવાની આદત. નાર્સિસસ/Narcissus માં એ વધુ પડતી હતી, પણ એનો અર્થ એ નથી કે આપણા સૌમાં એ બિલકુલ નથી. જાતને નિહાળવાની આ આદતને ટેકનોલોજીનો મોટો સહારો મળ્યો અને પોતાની જાતની તસવીર જાતે જ ખેંચીને તેને જોવાનો, જાહેર કરવાનો જે પ્રવાહ શરૂ થયો, તેનો ચેપ સહુ કોઈને વળગ્યો. જાતે જ તસવીર ખેંચવાનું ફોનમાં કેમેરા આવતાં ઘણું સરળ થઈ ગયું. આ રીતે લીધેલી તસવીર ‘સેલ્ફી’/selfie તરીકે ઓળખાવા લાગી અને આ શબ્દનું ચલણ એ હદે વ્યાપક બની ગયું કે ‘ટાઈમ’ મેગેઝીને/ Time magazine ૨૦૧૨માં ચલણી બની રહેલા ટોપ ટેન શબ્દો/Top ten buzzwords માં તેને સ્થાન આપ્યું. ‘સેલ્ફી’નો ક્રેઝ એ હદે વ્યાપેલો છે કે ઘણા લોકોએ સ્થળકાળ જોયા વિના ‘સેલ્ફી’ લેવાનો પ્રયત્ન કરતાં તેમને જાનથી હાથ ધોવાનો વારો આવ્યો.

અત્યાર સુધી જે વાત કરી એ માણસોને લાગુ પડતી હતી. પણ ‘સેલ્ફી’નો ક્રેઝ ફક્ત માણસોમાં જ છે, એવું માની લેવાની જરાય જરૂર નથી. જીવમાત્રમાં આ લાલસા પડેલી છે. અહીં વિવિધ જીવો ‘સેલ્ફી’ ખેંચે તો કેવી તસવીર આવે એની કલ્પના કરેલી છે. ખરેખર તો ફરીદ શેખ જેવા કોઈ ચિત્રકાર મિત્ર પાસે આ ચિત્રો કરાવવાં જોઈએ, પણ તેમની વ્યસ્તતા જોતાં થયું કે ‘સેલ્ફી’ જ મચી પડીએ. કહેવાનું એટલું જ કે ચિત્રો મારા બનાવેલા હોવાથી તેમાંથી ભૂલો શોધવાને બદલે મારી કલ્પના શી છે એ જાણવાનો પ્રયત્ન કરશો તો વધુ મઝા આવશે. તો પહેલાં ‘સેલ્ફી’ ખેંચો, અને પછી ઓળખવાનો પ્રયત્ન કરો કે કયા પશુ, પક્ષી, જળચર અને કીટકની આ ‘સેલ્ફી' છે. 

આસમાન સે ઊંચા 'જિરાફ'ની સેલ્ફી 

મદમસ્ત ગજરાજની સેલ્ફી 

જાનના જોખમે 'સેલ્ફી' લેતો રક્તપિપાસુ મચ્છર 

મોં છુપાવીને સેલ્ફી લેવામાં માનતું શરમાળ શાહમૃગ 

બિચારા ગેંડાની સેલ્ફી 

'સ્ટાર' લેતા હોય તો 'સ્ટારફીશ' સેલ્ફી કેમ ન લે? 

આ કીંગફીશરને સેલ્ફી લેતાં ખુદ માલ્યા પણ ન  રોકી શકે. 

બાળવયે 'સેલ્ફી'ગ્રસ્ત બનેલું કાંગારૂબાળ 

કીડીને સેલ્ફીમાં બેકગ્રાઉન્‍ડ પણ યોગ્ય જોઈએ. 

છીંકાટા વધુ પડતા જોરથી થઈ ગયા. 

વડોદરા સિવાયના મગરો સેલ્ફી ખેંચે તો આવી આવે. 

સ્પીલબર્ગ ડાયનોસોરને જીવતાં કરે, પણ સેલ્ફી
તો જાતે જ લેવી રહી.  

વ્હેલ પણ સેલ્ફીનો જુગાડ કરી લે. 

આ કોઈ એબ્સ્ટ્રેક્ટ ડ્રોઈંગ નથી,
ઝેબ્રાની સેલ્ફી છે. 

હજી પણ તમે 'સેલ્ફી' ન લીધી હોય તો કઈ હદે પાછળ ('સેલ્ફી'ના શોખીનોના મતે 'પછાત') રહી ગયા છો એનો અંદાજ આવી શકશે. માટે હે જીવ ! ઉઠો, જાગો અને પોતાના મોબાઈલ ફોનમાં સુવિધા ન હોય તો બીજા કોઈકના મોબાઈલમાં 'સેલ્ફી' ખેંચાવો નહીં ત્યાં સુધી મંડ્યા રહો.