ચાઉમાઉના રાજમાં લોકોને લીલાલહેર હતી. ‘લીલાલહેર અને જમવાનાં ઘેર’ કહેવત અહીં બારે માસ પ્રસ્તુત બની રહેતી, જેનો અર્થ એ કે મહેમાન બીજાનાં થયાં અને આનંદ પોતાને ખર્ચે કરવાનો. એટલે કે લોકો પોતાના ખર્ચે આનંદ કરતા, છતાં તેમને એમ લાગતું કે પોતે રાજના મહેમાન છે. લોકો આવી લીલાલહેર કરતા હોય એ રાજમાં કાયદો અને વ્યવસ્થાની શી જરૂર?
પોલિસની જરૂર સામાન્ય રીતે કાયદો અને વ્યવસ્થા જાળવવા માટે હોવાનું શાસ્ત્રોમાં લખેલું છે. પણ જે રાજમાં કાયદો અને વ્યવસ્થાની જ જરૂર ન હોય ત્યાં પોલિસની શી જરૂર? આમ છતાં, શાસ્ત્રોની શરમે ચાઉમાઉના રાજમાં નામની પોલિસ હતી ખરી. નામની એ પોલિસનું નામ હતું ‘મોરલ પોલિસ’. તેમનું મુખ્ય કાર્ય દારૂ, જુગાર, દેહવિક્રય, નશીલાં દ્રવ્યો, શરાબ, દાણચોરી જેવી પ્રવૃત્તિઓ પર નજર રાખવાનું રહેતું. સતત નજર રાખતા રહેવાને કારણે આ વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા સહુ કોઈ સાથે તેમને નજરની ઓળખાણ હતી. ચાઉમાઉના રાજમાં કહેવાતું કે ‘ઓળખાણ તો સોનાની ખાણ છે.’ મોરલ પોલિસે આ કહેવતને શબ્દાર્થમાં ચરિતાર્થ કરી હતી, અને આ ઓળખાણને સોનાની ખાણમાં પરિવર્તિત કરી દીધી હતી. જો કે, આટલા બધા સોનાને કરવાનું શું? એટલે તેઓ ક્યારેક એનું રૂપાંતર નકદ નાણાંમાં કરી લેતા.
મોરલ પોલિસનો કોઈ ગણવેશ નહોતો. એમનું ચરિત્ર એ જ એમનો ગણવેશ હતો. મોરલ પોલિસની ભરતી કદી થતી નહીં. કેમ કે, રાજ્ય પ્રત્યેની આ એવી ફરજ હતી કે જેમાં કશું વેતન નહોતું. જે કંઈ મળતર હતું એ વેતનેતર સ્રોતથી હતું.
ઘણા સિનેમાવાળા કે પ્રકાશકો પોતાની કૃતિના પ્રચાર માટે આ મોરલ પોલિસની સહાય લેતા. ગ્રાહકના બજેટ અનુસાર સિનેમા થિયેટર પર પથરા ફેંકવા, પુસ્તકની નકલ બાળવી, કોઈ ચિત્રનો વિરોધ કરવો વગેરે કામ તેઓ વાજબી ભાવે કરી આપતા. તેની પાકી પહોંચ પણ આપતા, જેની પર વેરો વસૂલાતો અને આવકવેરાની ગણતરીમાં તેની પર વળતર મળતું.
આજે માન્યામાં ન આવે, પણ મોરલ પોલિસનું મોરલ અતિ ઉચ્ચ હતું. અનેક સિનેનિર્માતાઓ, પ્રકાશકો, લેખકો અને ઘણી વાર તો વાચકો સુદ્ધાંએ પોતાનાં નામ તેમની પ્રતીક્ષાયાદીમાં લખાવી રાખેલાં. આ પ્રતીક્ષાયાદીમાં પણ ચીની રેલવેમાં હતી એવી ‘આર.એ.સી.’ (રિઝર્વેશન અગેઈન્સ્ટ કેન્સલેશન) જેવી સુવિધા હતી. મોરલ પોલિસ દ્વારા જેવી કોઈ કૃતિના બહિષ્કારની કે પ્રતિબંધની ઘોષણા કરવામાં આવે કે ચીની લોકો એ જોવા માટે ભારે ધસારો કરી મૂકતા. ભીડ બેકાબૂ બનતી. પણ ચીની પ્રજા ભારે શિસ્તબદ્ધ હતી. બેકાબૂ ભીડને કારણે ક્યારેક હિંસા થાય તો તેઓ શિસ્ત જાળવતા. હિંસામાં કોઈ ઘાયલ થાય તો તેઓ એને અધમૂઈ અવસ્થામાં છોડી ન મૂકતા, બલકે પૂરો જ કરી દેતા. અને જો કોઈ પતી જાય તો એના જનાજાની વ્યવસ્થા પણ જનભાગીદારીમાં જ થતી.
કાળક્રમે મોરલ પોલિસમાં ભ્રષ્ટાચારનો સડો પેઠો. તેને પરિણામે અસલી પોલિસબળની રચના કરવાનો વારો આવ્યો. પણ એ બધું મોડે મોડે થયું. ભૂરું શિયાળ બોલેલું એ સંવાદ ચાઉમાઉ બોલ્યો, અને રાજ્યને પોલિસબળની સ્થાપનાની ફરજ પડી.
મોરલ પોલિસ હોય કે પોલિસ, રાજ તો છેવટે ચાઉમાઉનું હતું. અને ચાઉમાઉના રાજમાં લોકોને લીલાલહેર હતી.
(રમણલાલ સોનીએ સર્જેલાં ચીની ચાઉમાઉ ને એનો દીવાન હાઉવાઉનાં મૂળ પાત્રો પર આધારિત નવી કથા)
No comments:
Post a Comment