માર દિયા જાય કિ છોડ દિયા જાય?

 વરસાદી માહોલ વચ્ચે 26 જુલાઈ, 2024ને શુક્રવારના રોજ અમદાવાદના સ્ક્રેપયાર્ડ થિયેટર ખાતે સાંજના સાડા સાતે 'કહત કાર્ટૂન' કાર્યક્રમની દસમી કડી યોજાઈ.

ચોમાસાને કારણે સ્ક્રેપયાર્ડની અંદરના ખંડમાં બેઠકવ્યવસ્થાનું આયોજન હતું. ઑક્ટોબર, 2023થી આરંભાયેલા આ વિશિષ્ટ કાર્યક્રમમાં દર વખતે એક ચોક્કસ દૃશ્યાત્મક વિષયને કેન્‍દ્રમાં રાખીને વિવિધ કાર્ટૂન બતાવવામાં આવે છે. આ વખતનો વિષય હતો 'The death penalty' એટલે કે દેહાંતદંડ.

'ધ ડેથ પેનલ્ટી'ની રજૂઆત

પ્રથમ તબક્કાની આ અંતિમ કડી હોવાથી અગાઉનાં નવેનવ કાર્યક્રમનાં પોસ્ટર તેમજ તેમાં દર્શાવાયેલાં કાર્ટૂનોની સંખ્યા વિશે જણાવવામાં આવ્યું ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે દસ કાર્યક્રમમાં મળીને કુલ 670 કાર્ટૂનો દર્શાવાયા હતા. મારા માટે અંગત ઉપલબ્ધિ એ હતી કે એ બહાને મારી નજર તળેથી આનાથી ત્રણ-ચાર ગણાં કાર્ટૂન પસાર થયાં.

દેહાંતદંડ આમ તો માનવસભ્યતાની સાથે જ ચલણમાં આવેલી સજા છે, જે સુસંસ્કૃત બનેલા માનવમાં રહેલી આદિમ વૃત્તિની સૂચક છે. કેવી કેવી ક્રૂર રીતે વિવિધ ગુનાઓ બદલ દેહાંતદંડ અપાતો હતો એની થોડી વાત કર્યા પછી મુખ્ય કાર્યક્રમ આરંભાયો.

કુલ આઠ પ્રકારની સજાઓ પર કાર્ટૂન બતાવવાનાં હતાં. આ સજાઓ કંઈ કિંવદંતી નથી, પણ વાસ્તવિક રીતે અપાતી હતી એ બાબતની ઘેરી લીટી દોરવા માટે પ્રત્યેક વિભાગના આરંભે એ સજા પામેલી કોઈ એક ખરેખરી વ્યક્તિની તસવીર કે ચિત્ર અને એ સજાનું વર્ષ મૂકવામાં આવ્યું. જેમ કે, કુહાડી વડે કરાતા શિરચ્છેદ પરનાં કાર્ટૂનોના આરંભે ઈ.સ.1746માં એ સજાનો ભોગ બનેલા સિમોન ફ્રેઝરનું ચિત્ર હતું, તો ઈલેક્ટ્રોક્યુશનની સજા વિશેનાં કાર્ટૂનના વિભાગ પહેલાં એ સજા પામેલા ટેડ બન્ટી (ઈ.સ.1989)ની તસવીર હતી.

Cartoonist: Kieran Meehan

Cartoonist: Boyco Boyanov

Cartoonist: Christopher Patrick Toler

Cartoonist: Amy Hwang

દેહાંતદંડ જેવા અમાનવીય અને ક્રૂર તેમજ કરુણ વિષયમાં પણ કાર્ટૂનિસ્ટો શી રીતે રમૂજ અને વ્યંગ્ય શોધી કાઢે છે એ જાણવું રસપ્રદ બની રહ્યું. કાર્ટૂનમાં દર્શાવેલી પરિસ્થિતિ જોઈને પહેલી વાર ધ્રુજી જવાય અને પછી તેમાંનો વ્યંગ્ય જોઈને હસવું આવે એવું અનેક વખત બનતું રહ્યું.

કાર્યક્રમ પૂરો થયા પછી સવાલજવાબ પણ મઝાના રહ્યા. આખરે આ શ્રેણી કામચલાઉ ધોરણે વિરામ લઈ રહી હોવાની ઘોષણા કરીને કાર્યક્રમનું સમાપન થયું.

હવે થોડા સમય પછી કાર્ટૂનના કોઈ નવા આયામ સાથે તે આરંભાશે.