લદાખના પ્રવાસે (13)

 ચીન-ભારત-પાકિસ્તાનમાં થઈને વહેતું પાણી એટલે...

સાંજના સમયે લેહ પાછા આવી ગયા ત્યારે જાણે કે પોતાને ઘેર આવ્યા હોય એમ લાગતું હતું. સતત છ દિવસ પહાડી રણમાં આવેલાં વિવિધ સ્થળે વીતાવ્યા પછી વસતિવાળું શહેર જોવા મળ્યું હતું. પછીના દિવસે હજી અમારે કેટલાંક સ્થળોએ જવાનું હતું. એ લેહથી જ જવાનું રાખેલું. આમાં બે મુખ્ય મોનેસ્ટ્રી લામાયુરુ અને અલ્ચીની હતી. પંડિત રાહુલ સાંકૃત્યાયને ત્રીસીના દાયકામાં અલ્ચીની મોનેસ્ટ્રીની મુલાકાત લીધેલી. જો કે, હવે અમને મોનેસ્ટ્રીમાં ખાસ રસ નહોતો રહ્યો. કેવળ બહારથી તસવીરો લઈ શકાય એટલા પૂરતું જ અમારા માટે એનું મહત્ત્વ હતું. આથી અમે લામાયુરુ અને અલ્ચી જવાનું માંડવાળ કર્યું. એનું અંતર પણ વધુ હતું. આથી અમે થોડે નજીકનાં કહી શકાય એવાં સ્થળોની મુલાકાત લેવાનું જ રાખ્યું.

'રેન્‍ચો સ્કૂલ' અધિકૃત નામ બની ગયું 

બીજા દિવસે સવારે ચા-નાસ્તો કરીને અમે નીકળ્યા અને શેમાં આવેલી 'રેન્ચો સ્કૂલ'માં પહોંચ્યા. 'દ્રુક પદ્મ કાર્પો સ્કૂલ' તેનું મૂળ નામ, પણ 'થ્રી ઈડિયટ્સ' દ્વારા પ્રસિદ્ધિ પામ્યા પછી તે આ નવા નામે ઓળખાય છે. અમને એમ લાગ્યું કે 'રેન્ચો સ્કૂલ' જેવું નામ તેને પ્રવાસીઓ દ્વારા અપાયું હશે. પણ ત્યાં જઈને જોયું તો એ જ નામનું પાટિયું જોવા મળ્યું. સોનમ વાંગ્ચૂકના માનસસંતાન સમી આ શાળા અંદરથી જોવાની ઈચ્છા હતી, પણ એ શક્ય ન બન્યું. આ શાળાએ પ્રવાસીઓને ધ્યાનમાં રાખીને જ એક જગ્યા ફાળવી દીધી છે, જેમાં 'થ્રી ઈડિયટ્સ'વાળી દિવાલ બનાવેલી છે, અને ભીંત પર તેનાં વિવિધ પાત્રોનાં કેરિકેચર. પ્રવેશતાં જ એક ખંડમાં શાળાની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓની તસવીરો છે અને એક વિડીયો ફિલ્મ સતત ચાલતી રહે છે. દસેક મિનીટની એ ફિલ્મ બેસીને જોઈ. બહાર એક સ્ટોર હતો, જેમાં વિવિધ ચીજો વેચાતી હતી. આ ઉપરાંત એક કેફે હતું. પ્રવાસીઓ આવતા હતા, પેલી દિવાલ નજીક સેલ્ફી લેતા હતા, 'આલ ઈઝ વેલ'ની બૂમો પાડતા હતા, અને રેન્ચો સ્કૂલને થોડીઘણી આવક કરાવતા હતા. અહીંથી અમે ધાર્યા કરતાં ઝડપથી નીકળી ગયા.

પ્રવાસીઓના લાભાર્થે બનાવાયેલા સેલ્ફી પૉઈન્‍ટ 

દીવાલ પર 'થ્રી ઈડિયટ્સ'નાં વિવિધ પાત્રોનાં કેરિકેચર 

આ સ્કૂલેથી નીકળ્યા ત્યારે અમારા ડ્રાઈવર તાશીએ જણાવ્યું કે એનું ઘર નજીકમાં જ છે. એને ત્યાં આવવાની ઈચ્છા ખરી? અમને એમ કે એ વિવેક કરે છે, એટલે અમે એનો આભાર માનીને ના પાડી. એ કહે, 'ચાય-ચૂ પીના.' 'ચાયશાય' કે 'ચા-બા'ને બદલે તે 'ચાય-ચૂ' કહેતો હતો. અમે હા-ના કરીએ એ પહેલાં તો એણે એક ગલીમાં વાહન વાળ્યું અને ઘર આગળ ઊભું રાખ્યું. અમે સમજી ગયા કે આ એનું મકાન છે. તેમની પત્નીએ અમને આવકાર્યા. તેમણે બહાર અમુક શાકભાજી ઉગાડ્યાં હતાં. ઘર ખૂબ મોટું- બે માળનું હતું. અમે ઉપલા માળે બેઠા. વચ્ચે વિશાળ હૉલ અને ફરતે વિવિધ રૂમ. તેઓ શિયાળામાં મકાનનો નીચેનો ભાગ વાપરે છે એમ કહ્યું. તાશીએ પોતાનાં પરિવારજનો સાથે પરિચય કરાવ્યો. એવામાં 'બટર ટી' આવી. નાસ્તો પણ ખરો. 'બટર ટી' અમે પહેલી વાર ચાખી રહ્યા હતા. એકદમ અદ્‍ભુત સ્વાદ. તાશીનાં પત્નીએ પોતાનો પૂજાખંડ બતાવ્યો. અમારા આગમનથી ખુશી વ્યક્ત કરી અને મજાકમાં પતિ વિશે પૂછ્યું, 'યે બરાબર ડ્રાઈવ કરતા થા ન?' ચા પીને અમે તેમની વિદાય લીધી.

સિંધુ (લીલા રંગનું પાણી) અને ઝંસ્કર (સફેદ રંગનું પાણી)
નદીનો સંગમ

હવે અમારો આગળનો મુકામ હતો 'સંગમ પૉઈન્ટ'. રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ નં.1 પર આવેલા આ સ્થળે સિંધુ અને ઝંસ્કર નદીનો સંગમ થાય છે. આ જ રસ્તો કારગીલ થઈને શ્રીનગર જાય છે. અહીં પહાડો ખડકાળ હતા. બે અલગ અલગ દિશાએથી આવતાં વહેણ એકસ્થાને ભેગાં થાય છે, અને એ પછી તે સિંધુ નદી તરીકે આગળ વધે છે. દસેક હજાર ફીટની ઊંચાઈએ આવેલા આ સ્થળનો નજારો અદ્‍ભુત છે. છેક ઉપરથી એ વધુ સુંદર દેખાય છે. સિંધુ નદીનું પાણી લીલાશ પડતું અને ઝંસ્કરનું પાણી સફેદ રંગનું છે. પહેલાં અમે ઉપરના ભાગે ઉભા રહ્યા. એ પછી છેક નીચે સંગમ પાસે ગયા. અહીં અનેક પ્રવાસીઓ આવેલા હતા. કેફે હતું, રાફ્ટિંગ થઈ શકતું હતું.

'સિંધુ' તરીકે ઓળખાતો, હવે એક બની જતો પ્રવાહ

અતિશય ઠંડા પાણીમાં ઊભા રહીને ફોટા પડાવવાની ઈચ્છા નહોતી. સિંધુ નદીનું મહત્ત્વ ભાવનાત્મક ખરું, આથી તેના પાણીનું આચમન કરીને માથે ચડાવ્યું. ચીનથી નીકળતી આ નદી ભારતમાં વહેતી, પાકિસ્તાનમાં જઈને અરબી સમુદ્રને મળે છે. 'કોઈ સરહદ ઈન્હેં ના રોકે' બરાબર લાગુ પડે.

થોડી વાર પછી અમે પાછા ફરવાની તૈયારી કરી.

વળતાં પથ્થરસાહિબ ગુરુદ્વારા નાનકડું રોકાણ કર્યું. એ પછી 'મેગ્નેટિક હીલ' રસ્તે આવી. ત્યાં અમે 'ચમત્કાર' જોવા ન રોકાયા અને આગળ વધ્યા.

પાછા વળતાં રસ્તામાં 'હૉલ ઑફ ફેમ' આવતો હતો. ત્યાંથી અમે સાંજના 'સાઉન્‍ડ એન્ડ લાઈટ' શોની ટિકીટો ખરીદી લીધી અને પાછા હોટેલ પર આવી ગયા.

આ જ દિવસે સાંજે પાંચ વાગ્યે ભરૂચની અ‍ૅમિટી સ્કૂલમાં મારા પુસ્તકનો વિમોચન કાર્યક્રમ હતો. હોટેલ પર હોવાના કારણે વાઈફાઈ ઉપલબ્ધ હતું. યુ ટ્યૂબ લીન્ક મોકલી હોવાથી મેં એ કાર્યક્રમ જોવાનું શરૂ કર્યું. કલાક-સવા કલાક જોયો અને તાશી અમને લેવા માટે આવી ગયો. અમારે 'હૉલ ઑફ ફેમ'માં યોજાતો 'સાઉન્ડ એન્ડ લાઈટ શો' જોવા જવાનું હતું.

'સાઉન્ડ એન્ડ લાઈટ શો'

ત્યાં અમે પહોંચ્યા ત્યારે લોકો આવી રહ્યા હતા. હજી દરવાજો ખૂલ્યો નહોતો. શિસ્તબદ્ધ સૈનિકો અને ગેરશિસ્તવાળા નાગરિકો વચ્ચે થતા સંવાદ સાંભળવા જેવા હતા. એવામાં વરસાદ શરૂ થયો. સૌ નજીકના કેફેમાં જઈને ગોઠવાયા. આ કેફે પણ 'હૉલ ઓફ ફેમ' દ્વારા સંચાલિત હતું, જેમાં બંકર અને યુદ્ધમેદાનની થીમ હતી. તેની બહાર મોટા અક્ષરે લખેલું વાક્ય ધ્યાન ખેંચે એવું હતું. એમાં લખેલું: BEST OF FRIENDS AND WORST OF ENEMIES VISIT US. થોડી વારમાં અંદર પ્રવેશ શરૂ થયો એ સાથે જ ધક્કામુક્કી અને દોડાદોડી થવા લાગી. બેઠકવ્યવસ્થા પૂરતી હતી. સૌ ધીમે ધીમે ગોઠવાવા લાગ્યા. આસપાસ ઘણા ગુજરાતી પ્રવાસીઓ જણાયા. ઘણા એમ માનતા હતા કે અહીં કશુંક પરફોર્મન્સ યોજાશે. બીજી પણ અનેક ચિત્રવિચિત્ર કમેન્ટ કાને પડતી હતી. આઠ વાગ્યે સમયસર કાર્યક્રમ શરૂ થયો. એ અગાઉ થોડો સૂત્રોચ્ચાર કરાવીને વાતાવરણને ચાર્જ કરવામાં આવ્યું. આ શોમાં ભારતે લડવા પડેલાં, 1947થી 2020 સુધીનાં વિવિધ યુદ્ધ વિશે વાત હતી. ભારતીય સૈન્યની બહાદુરીની ગાથા હતી. વચ્ચે વચ્ચે તાળીઓના ગડગડાટ થતા હતા. બરાબર પોણા નવે, રાષ્ટ્રગીતના ગાન સાથે કાર્યક્રમ સમાપ્ત થયો. એ સાથે ફરી એક વાર સૂત્રોચ્ચાર કરવામાં આવ્યા અને ધીમે ધીમે સહુ બહાર નીકળ્યા. રાષ્ટ્રભાવનાનો ઊભો થયેલો જુવાળ પોતાનાં વાહનો ક્યાં પાર્ક થયેલાં છે એ શોધવામાં ખર્ચાઈ ગયો. પંદર વીસ મિનીટમાં અમે હોટેલ પર પાછા આવી ગયા.