દમણપ્રવાસ (4): દમણમાં મારિયો સાથે મુલાકાત

જૂનના ત્રીજા સપ્તાહમાં એક કામ અંગે દમણ જવાનું થયું ત્યારે કામ પત્યા પછી છેલ્લે મારા યજમાન મને સ્ટેશને મૂકવા જતાં અગાઉ દમણમાં એક આંટો મરાવવા લઈ ગયા. દમણના કિલ્લામાં દરિયા તરફના પ્રવેશદ્વારેથી અંદર પ્રવેશીને સામેની તરફના મુખ્ય પ્રવેશદ્વારમાંથી બહાર નીકળવાનું હતું. કારમાં બેઠાં બેઠાં જ ડાબી તરફ એક દિવાલ પર નજર પડી તો એક મોટી દીવાલ પર મારિયોનાં ચિત્રો જણાયાં. એમની સહી પણ જોવા મળી. પણ એ વિગતે જોઉં, સમજું એ પહેલાં કાર આગળ વધી ગઈ. સમયની અછત હોવાથી પાછા વળવું શક્ય નહોતું. પણ એટલું મારા મનમાં રહી ગયેલું કે મારિયોનું કશુંક છે ખરું.

યોગાનુયોગે તરત બીજી વાર આવવાનું થયું એટલે આ સ્થળ જોવાની ઈચ્છા હતી. ગોવામાં મારિયોનાં ચિત્રો ઠેકઠેકાણે જોવા મળે છે, પણ દમણ સાથે તેમનું કોઈ જોડાણ હોવાનું ધ્યાનમાં નહોતું.

કિલ્લાની એક તરફની રાંગ પર ચાલી ચાલીને અમે દરિયા તરફના પ્રવેશદ્વારેથી પાછા વળ્યાં અને પગપાળા બીજી તરફના પ્રવેશદ્વારા તરફ આગળ વધવા લાગ્યા. વરસાદ ઘડીક આવે, ઘડીક અટકે એટલે મજા આવતી હતી.

આખરે એ સ્થળ આવી પહોંચ્યું. કાટખૂણે આવેલી બે દિવાલો પર મારિયોની આખી સૃષ્ટિ ચીતરાયેલી હતી. એક તરફ મારિયોનું કેરિકેચર, સહી વગેરે પણ હતાં. આગળ ચોક જેવી, નાનકડી ખુલ્લી જગ્યા. હસિત મહેતાએ દમણની સરકારી કૉલેજના બન્ને પ્રાધ્યાપકો પ્રો. ભાવેશ વાલા અને પ્રો. પુખરાજ સાથે નક્કી કર્યું કે વિદ્યાર્થી વિનિમયના આગામી કાર્યક્રમ દરમિયાન છેલ્લે સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમની રજૂઆત હોય છે એ મારિયોની સૃષ્ટિની નિશ્રામાં કરવી. આ વિચાર જ રોમાંચિત કરી મૂકનારો હતો!

અહીં ખબર પડી કે દમણનું પોર્ચુગીઝ નામ 'દમાઉ' (damão) છે, અને મારિયોનો જન્મ અહીં જ થયેલો. બન્ને ઊંચી દિવાલો ઉપરાંત બાજુની લાંબી દિવાલ પર પણ મારિયોની સૃષ્ટિ પથરાયેલી હતી. આ બધું જોઈને અમે રીતસર પાગલ થઈ ગયા. કેમ કે, આ એક સરપ્રાઈઝ હતું.

આ સ્થળની તસવીરો લીધી, અને પછી આગળ ચાલ્યા, જ્યાં સામે પોર્ચુગીઝ કવિ બોકાઝનો આવાસ જોવા મળવાનો હતો, અને વચ્ચે ચર્ચ પણ.