એક વાર સચીનદા (એસ.ડી.બર્મન), બીમલદા (બીમલ રોય) અને હું ચર્ચા માટે ભેગા થયેલા. બીમલદા સમજાવી રહ્યા હતા- 'જુઓ, છોકરી કદી પોતાના ઘરની બહાર નીકળી નથી. લોકો તેના પિતાને મળવા આવે છે, અને આ મુલાકાતમાં તેઓ વૈષ્ણવ કવિતા વાંચે છે. છોકરી આ સાંભળે છે અને પ્રેરિત થાય છે.' અચાનક સચીનદાએ આશ્ચર્ય દર્શાવતાં કહ્યું, 'શું વાત કરે છે! છોકરી ઘરની બહાર નીકળી નથી તો પછી આ શી રીતે થશે? મેં એ રીતે સંગીત તૈયાર નથી કર્યું. ના, ના! તારે એને બહાર કાઢવી જ પડશે.' અમે નવાઈ પામી ગયા! સચીનદા (સંગીતને બદલે) પાત્ર વિશે વાત કરી રહ્યા હતા, અને તેને બહાર કાઢવા માટે કહી રહ્યા હતા. 'એને કહે કે બહાર નીકળે.' પણ બીમલદા એને બહાર નહોતા જવા દેવા માંગતા. સચીનદાએ પોતાનો આગ્રહ ચાલુ રાખ્યો, 'તને કહી દઉં છું, એને બહાર નીકળવા દે.' બીમલદાએ કહ્યું, 'તમે શું કહી રહ્યા છો, કોરતા (સાહેબ)?' મારા પાત્રે બહાર નીકળવાનું?' આખરે સચીનદાએ પોતાનો મિજાજ અમુક અંશે ગુમાવ્યો, 'એમ જ હોય તો તું સલીલ (ચૌધરી)ને સંગીત તૈયાર કરવાનું કહી શકે છે.' ત્યાં સુધી બીમલદા પોતાનું હાસ્ય દબાવી રાખવાનો બરાબર પ્રયત્ન કરી રહ્યા હતા. ફિલ્મના સહલેખકો પૈકીના એક એવા પૉલ મહેન્દ્રે પૂછ્યું, બીમલદા, એ છોકરી પોતાના પિતાજીની હાજરીમાં શી રીતે રોમેન્ટિક ગીત ગાવાની?' એ સાથે જ સચીનદાએ પોતાની હથેળીમાં તાળી આપી, 'બિલકુલ! હું એ જ કહું છું!' પોતાને પક્ષે રહી શકે એવું કોઈક એમને મળ્યું હતું. એટલે પરિસ્થિતિ એવી હતી કે બે વરિષ્ઠ લોકો એક ગીતના દૃશ્યાંકનની ચર્ચા કરી રહ્યા હતા, એમ કહો ને કે લગભગ ઝઘડી રહ્યા હતા, અને અમે નવોદિતો એ સાંભળી રહ્યા હતા. આ 'બાલની ખાલ' પ્રકારની ચર્ચામાં ખરેખર ઘણું શીખવા જેવું હતું. ગીત હતું 'મોરા ગોરા અંગ લઈ લે...' એ 'બંદિની' માટે લખાયેલું અને નૂતન પર ફિલ્માવાયેલું.
Monday, March 27, 2023
બીમલદા, સચીનદા અને 'બાલની ખાલ' પ્રકારની ચર્ચા
બીમલદા માનતા કે ગીતના દૃશ્યાંકનમાં પોતે એટલા સારા નથી. પરિણામે, તેઓ આવી સિક્વન્સ પર એટલું ઝીણવટપૂર્વક કામ કરતા કે એ ગીત છેવટે નમૂનેદાર બની રહેતું. ગીતની મધ્યમાં સંગીતનું આયોજન બદલાય અથવા તો કશુંક નવું સંગીત ઉમેરાય તો તેઓ તરત કહેતા, 'શૉટ બદલી નાખો. શૉટમાં તાલ અને વાદ્ય એના એ શી રીતે હોઈ શકે?' તેમની ફિલ્મોમાં પહેલવહેલી વાર સાઉન્ડસ્કેપ (આસપાસનો માહોલ દર્શાવતા અન્ય જરૂરી નાનામોટા અવાજ)નો ઉપયોગ કરવામાં આવેલો. ઘંટનો રણકાર હોય કે કૂતરાના ભસવાનો અવાજ, બીમલદાના સાઉન્ડસ્કેપમાં આવો એકે એક અવાજ ગીતમાં સાંભળી શકાતો. તેઓ એવી વ્યક્તિ હતી કે જેમનું જીવન સિનેમાની આસપાસ હતું; તેઓ સિનેમા જીવતા અને સિનેમા શ્વસતા.
- ગુલઝાર (ગુલઝાર લિખીત સંસ્મરણો 'Actually...I met them' પુસ્તકના એક અંશનો મુક્તાનુવાદ, 2021)
નોંધ: 'બંદિની'નું આ ગીત ગુલઝારે લખેલું, જ્યારે અન્ય ગીતોના ગીતકાર શૈલેન્દ્ર હતા. આ ગીતના દરેક ઈન્ટરલ્યુડમાં સંગીતની તરાહ અલગ અલગ છે, અને ગીતનાં દૃશ્યો પણ એ મુજબ બદલાતાં જાય છે. ગીતનું મુખડું, તેમજ ઈન્ટરલ્યુડની પહેલી બે પંક્તિઓ દરમિયાન નાયિકા નૂતનનો ક્લોઝ અપ બતાવાય છે, અને એ પછી સામાન્ય શૉટ બતાવાયા છે. સચીન દેવ બર્મનના સંગીત અનુસાર ગીતનાં દૃશ્યો શી રીતે ફિલ્માવવામાં આવ્યાં છે એ જોવાની મજા પડે એવું છે.
ગુલઝારે વર્ણવેલી બીમલદાની ખાસિયતો આ ગીતમાં જોઈ શકાય છે.
આ ગીતના શબ્દો અહીં આપેલા છે, અને આટલું વર્ણન વાંચ્યા પછી ગીતને એ દૃષ્ટિકોણથી જોવાની ઈચ્છા થાય તો એની લીન્ક આ રહી.
मोरा गोरा अंग लै ले
मोहे श्याम रंग दे दे
छुप जाऊँगी रात ही में
मोहे पी का संग दै दे
मोरा गोरा अंग लै ले
मोहे श्याम रंग दे दे
छुप जाऊँगी रात ही में
मोहे पी का संग दै दे
एक लाज रोके पैयाँ
एक मोह खींचे बैयाँ
एक लाज रोके पैयाँ
एक मोह खींचे बैयाँ
जाऊं किधर न जानूं
हम का कोई बताइ दे
मोरा गोरा अंग लै ले
मोहे श्याम रंग दे दे
छुप जाऊँगी रात ही में
मोहे पी का संग दै दे
बदरी हटा के चंदा
चुप के से झाँके चंदा
बदरी हटा के चंदा
चुप के से झाँके चंदा
तोहे राहु लागे बैरी
मुस्काये जी जलाई के
मोरा गोरा अंग लै ले
मोहे श्याम रंग दे दे
छुप जाऊँगी रात ही में
मोहे पी का संग दै दे
कुछ खो दिया है पाइ के
कुछ पा लिया गवाइ के
कुछ खो दिया है पाइ के
कुछ पा लिया गवाइ के
कहाँ ले चला है मनवा
मोहे बाँवरी बनाइ के
मोरा गोरा अंग लै ले
मोहे श्याम रंग दे दे
छुप जाऊँगी रात ही में
मोहे पी का संग दै दे
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment