27 ડિસેમ્બર, 2024ને શુક્રવારના રોજ કલોલની હોલી ચાઈલ્ડ સ્કૂલમાં વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ 'કહત કાર્ટૂન' અંતર્ગત 'આઉટ ઑફ સીલેબસ' કાર્યક્રમ યોજાયો. ગુજરાતી અને અંગેજી માધ્યમના નવમા ધોરણના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ બે સેશનમાં તેનું આયોજન હતું. બે વર્ષ અગાઉ આ જ શાળામાં 'વ્યંગ્યચિત્રોમાં ગાંધી' કાર્યક્રમ હતો અને એ નિમિત્તે આ શાળાના ભાવાવરણનો પરિચય હતો. આથી આ વખતે આચાર્યા હેતલબહેનનું આમંત્રણ આવ્યું એટલે કંઈક નવા વિષય પર કાર્ટૂન બતાવવા વિશે વિચાર્યું. વાતવાતમાં મને લાગ્યું કે વિદ્યાર્થીઓને જે વિષયો અભ્યાસમાં આવતા હોય એની પરનાં કાર્ટૂન બતાવીએ તો? હેતલબહેને ઉત્સાહપૂર્વક સંમતિ આપી એટલે મેં એકાદ સપ્તાહની મુદત માગી. એ દરમિયાન વિવિધ વિષયના કાર્ટૂન એકઠા કરવાનો ઉદ્યમ આરંભ્યો અને પછી લાગ્યું કે આ વિષયનાં કાર્ટૂનનો કાર્યક્રમ યોજી શકાશે. એટલે શરૂ થયો કાર્ટૂનની પસંદગીનો દોર. એમાં પણ હેતલબહેને મદદ કરી અને મારી વિનંતીથી નવમા ધોરણનાં પાઠ્યપુસ્તકોની અનુક્રમણિકા મોકલી આપી. આને લઈને મને કાર્ટૂનની પસંદગીમાં બહુ મદદ મળી અને અન્યો માટે સહેજ અઘરાં ગણાતાં કાર્ટૂન પણ વિદ્યાર્થીઓ તરત સમજી શકશે એની ખાત્રી મળી.
એ મુજબ બીજગણિત, ભૂમિતિ, ઈતિહાસ, ભૂગોળ, ભૌતિક વિજ્ઞાન, રસાયણ વિજ્ઞાન, જીવવિજ્ઞાન, અંગ્રેજી અને ગુજરાતી- એમ નવ વિષય પરનાં ચૂંટેલાં કાર્ટૂન તૈયાર થયાં. દરેક વિષયનાંં કાર્ટૂન બતાવતાં અગાઉ જે તે વિષય એમને કેવો લાગતો હશે એની ધારણા કરવાની બહુ મજા આવી અને મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે મને મારા શાળાસમયે જે લાગતું હતું એની બહુ નજીકની અનુભૂતિ અત્યારના વિદ્યાર્થીઓને પણ થતી જણાઈ.
સૌથી પહેલાં કાર્ટૂનકળાની સમજૂતિ સાવ ટૂંકમાં કાર્ટૂન દ્વારા જ આપીને
પહેલું સેશન ગુજરાતી માધ્યમના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ કર્યું. કાર્ટૂનના કાર્યક્રમમાં બહુ મોટી રાહત એ હોય છે કે એમાં કાર્યક્રમ પત્યા પછી 'કેવો લાગ્યો?' એ જાણવાની જરૂર જ ન રહે. જે તે સમયે કાર્ટૂન પડદા પર દેખાય અને એ જોતાં હાસ્યના અવાજ ગૂંજે એ જ એનો પ્રતિભાવ. એકદમ રોકડો. ભાષા અંગેનાં કાર્ટૂનો વિશે વાત કરતાં કાર્ટૂનમાં ઉપયોગમાં લેવાતા 'શ્લેષ' અને 'સજીવારોપણ' જેવા અલંકારો વિશે પણ ઉદાહરણ સહિત વાત થઈ.
 |
| પહેલાં ગુજરાતી માધ્યમના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ |
સવારના પહેલા સેશન પછી બપોરનું સેશન અંગ્રેજી માધ્યમના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ હતું. એમાં પણ આ જ અનુભવનું પુનરાવર્તન થયું. પાયથાગોરસ અને આઇન્સ્ટાઈનને C2 (સી સ્ક્વેર) માટે ઝઘડતા બતાવતું કાર્ટૂન કે યુક્લિડને દૃષ્ટિએ કૂતરાનું કાર્ટૂન વિદ્યાર્થીઓ જોતાંવેંત સમજી જાય એ બહુ મજા પડે એવું હતું. કેટલાક વિદ્યાર્થીઓએ કાર્યક્રમ દરમિયાન પણ અમુક કાર્ટૂન કે કેરિકેચર ચીતરેલાં, જેમાં એક વિદ્યાર્થીએ મારું કેરિકેચર પણ બનાવ્યું હતું.
 |
| બપોરે અંગ્રેજી માધ્યમના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ |
સવારના અને બપોરના બન્ને સેશન ઉપરાંત વચ્ચેના સમયમાં હરીશભાઈ બ્રહ્મભટ્ટ, વિભાબહેન અને મિત્ર રાજ તેમજ હેતલબહેન સાથે વીતાવેલા કલાકો બહુ મજાના રહ્યા.
આ કાર્યક્રમની જાણ થઈ કે કલોલસ્થિત, અને નડિયાદમાં નિયુક્ત મિત્ર નીતિનભાઈ પટેલ અને અમદાવાદના નવિનભાઈ પટેલે પણ પોતે ઉપસ્થિત રહેશે એમ જણાવ્યું અને કાર્યક્રમમાં તેઓ સમયસર ઉપસ્થિત પણ રહ્યા. એટલે કાર્યક્રમ પત્યા પછીના 'સત્સંગ'માં તેમનોય લાભ મળ્યો. આ બન્ને મિત્રો સાથેની દોસ્તી પ્રમાણમાંં ઘણી નવી હોવા છતાં જાણે કે અમે જૂના મિત્રો છીએ એમ લાગે છે.
 |
(ડાબેથી) નવિનભાઈ, નીતિનભાઈ, રાજ બ્રહ્મભટ્ટ, બીરેન,
હેતલબહેન, કામિની અને હરીશભાઈ બ્રહ્મભટ્ટ |
કાર્ટૂનના કાર્યક્રમ અનેક સ્થળે યોજાય છે, એમાં હંમેશા એવું અનુભવાયું છે કે વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ એ યોજાય ત્યારે જાણે કે એક નવી ઊર્જા પ્રાપ્ત થતી હોય એમ લાગે છે. કેમ કે, એ નિમિત્તે એમની સાથે પ્રત્યાયનની તક ઊભી થાય છે. આવી તક ઊભી કરનાર શાળા સંચાલકો અભિનંદનને પાત્ર છે.
(તસવીરસૌજન્ય: હેતલબહેન પટેલ, કલોલ)
કેટલાંક નમૂનારૂપ કાર્ટૂનો:
