નહીંતર કપચીનો માર્ગ હતો ક્વોરીથી કોન્ક્રીટ સુધી

ગયે અઠવાડિયે બે દિવસ માટે સાબરકાંઠા/ Sabarkantha ના અજબપુરા/ Ajabpura ગામમાં જવાનું થયું. કપડવંજથી મોડાસાના રોડ પર, મોડાસા/Modasa પહેલાં બાયડ/ Bayad તાલુકાનું આ ગામ સાઠંબા/ Sathamba અને ગાબટ/Gabat ની વચ્ચે આવેલું છે.અજબપુરા બે દિવસ ગાળવાનું બન્યું ત્યારે તેની આસપાસનાં ગામોની મુલાકાત લીધી. અજબપુરાના અમારા યજમાન ધીરુભાઈ પટેલ હતા. તેમના ઉપરાંત શામળભાઈ, ઈશ્વરભાઈ, ધૂળાભાઈ જેવા સ્વજન સમા વડીલમિત્રોએ અમારી સંભાળ લીધી અને અમને આસપાસના વિસ્તારોમાં હોંશભેર ફેરવ્યા. અહીં અમે શા માટે ગયા હતા એના વિષે ફરી ક્યારેક વાત કરીશું.

આ મોસમમાં અહીંના ખેતરોમાં વળિયારી લહેરાઈ રહી છે, દિવેલા કપાઈને પડ્યા છે, જીરૂનો પાક દેખાય છે, તો છેલ્લા થોડા સમયથી અહીંના ખેડૂતો તરબૂચની ખેતી તરફ વળ્યા છે અને સારાં પરિણામ મેળવી રહ્યા છે. પણ આ બધી તસવીરો હમણાં નથી મૂકવી.

આ વખતે ઈરાદો છે એક વિશિષ્ટ સ્થળની તસવીરો મૂકવાનો. એ કંઈ રમણીય, જોવાલાયક

સ્થળ નથી, બલ્કે સામાન્ય સંજોગોમાં ત્યાં જવાનું આપણે ટાળીએ. તેના અંગે મનમાં કૂતુહલ ઘણું હતું. આ વખતે તક મળી અને અમે ઊપડ્યા એ સ્થળે. એ સ્થળ એટલે ક્વોરી.

આ પટ્ટામાં ક્વોરીઉદ્યોગ/ Quarry  ઘણો ધમધમે છે. પંદરેક કિલોમીટરના આ પટ્ટામાં આશરે ત્રીસેક ક્વોરી આવેલી છે. અત્યાર સુધી ક્વોરી દૂરથી, વાહનમાં બેઠા બેઠા જ જોવાનું બન્યું છે. આ ટૂંકી મુલાકાતમાં તેની કામગીરીની ઝલક જોવા મળી તેમ બીજી ઘણી વાતો જાણવા મળી.

તદ્દન સપાટ જમીનમાં માટી અને પથ્થરના સૂકાભઠ નાના ડુંગરા ઉભેલા દેખાય એટલે સમજવું કે એ જગાએ ક્વોરી હશે. ક્વોરીના માલિક જમીન ખરીદે છે અને તેને ખોદીને પથ્થર કાઢે છે. આ વિસ્તારમાં શરૂઆતના પાંચ-છ ફીટ પછી તળિયે છેક સો ફીટ સુધી પથ્થરો જ છે. દિવસ રાત ધમધમ્યા કરતી ક્વોરીને જોઈને મનમાં નકારાત્મક વલણો પેદા થાય એનાં અનેક કારણો છે. પથ્થરો સતત યંત્રો દ્વારા ભાંગતા રહેવાના કારણે વાતાવરણમાં સતત ઊડતી રહેતી રજ, પથ્થરો ભાંગવાનો કર્કશ અવાજ, આસપાસની જમીનમાં ઊગેલા પાક પર રાખોડી રજનું આવરણ, રાતના સમયે ડાયનેમાઈટ/ Dynamite થી થતા ધડાકાને કારણે અનુભવાતી ધ્રુજારી, ખખડધજ ટ્રેક્ટરો અને જે.સી.બી.મશીનો/ J.C.B. Machine નો ઘોંઘાટ, ક્વોરીના વિસ્તારમાં સપાટ અને ઉજ્જડ જમીનની વચ્ચે ઉભેલા કપચીના, પથ્થરના નાના અને નીરસ ડુંગર, માણસોની હાજરીની પરવા વિના સતત સરકતા રહેતા કન્વેયર બેલ્ટ, અહીં ચાલતી રહેતી ખટારાઓની અવરજવર.... આ બધું પહેલી નજરમાં ન જ ગમે. પર્યાવરણનો પણ ખુરદો બોલાતો હોય એવું લાગે.

જો કે, ટૂંકી મુલાકાતમાં જે પ્રાથમિક બાબતો જાણવા મળી એ મુજબ ક્વોરીમાં ખોદકામ થતું  રહે એ પછી એક તબક્કે તળિયું આવી જાય. એ પછી ખોદેલી આ જમીનમાં પુરાણ કરીને તેને ખેતીલાયક બનાવવામાં આવે છે અને આગળ નવી જમીન વિસ્તારવામાં આવે છે. રાતના સમયે આ ખોદાણમાં પથ્થરો તોડવા માટે ડાયનેમાઈટથી ધડાકા કરવામાં આવે છે, જેની ધ્રુજારી આસપાસના ગામોમાં સતત અનુભવાય છે. સ્થાનિક લોકો તરફથી વિરોધ થાય છે, પણ તેને અવગણાય છે, કે પછી ગાંધીજીની ‘લીલી તસવીર' દેખાડીને શાંત કરી દેવાય છે. અહીં કામ કરતા માણસોને લાંબે ગાળે બહેરાશ આવતી હોય તો નવાઈ નહીં. ઉપરાંત તેમના શ્વાસમાં કેટલી રજ જતી હશે એ તો કોને ખબર.

હવે તો પથ્થરો ઉપાડવાના કામ માટે જે.સી.બી. (કંપનીનાં બેકહો લોડર/ Backhoe loader) મશીનો આવી ગયા છે, પણ એ પહેલાં મજૂરો જાતે જ પથ્થર તોડતા અને તેને ઉપાડીને ટ્રેકટરમાં મૂકતા. આમાં દુર્ઘટનાઓ થવાની સંભાવના વધુ હતી.

ખ્યાલ છે ત્યાં સુધી પાવાગઢ વિસ્તારમાં અનેક ક્વોરીઓ કાર્યરત હતી, પણ હવે એ બંધ કરવામાં આવી છે. પાવાગઢનો આકાર બદલવામાં તેમનો મોટો ફાળો છે.

આપણા ઘરના બાંધકામમાં વપરાયેલા કોન્ક્રીટ/ Concrete માંની કપચી પણ આવી જ કોઈ ક્વોરીમાંથી આવી હશે.

આ બાબતે કોઈ મિત્ર વધુ જણાવશે તો આનંદ થશે.