તેઓ પૂછપૂછ કરે છે કે મોર ક્યારે લાવવાના છે?

 - અમોલ પાલેકર

'ચિત્તચોર'નાં બધાં ગીતોનું ફિલ્માંકન બાસુદાએ કોરિયોગ્રાફર વિના, પોતાની નૈસર્ગિક કથનાત્મક શૈલી થકી કર્યું. એ સમયે ગીતનું ફિલ્માંકન કોરિયોગ્રાફર સંભાળતા હોવા છતાં મોટે ભાગે તેમનો નામોલ્લેખ આજની જેમ જોવા મળતો નહીં. આજે તો કોરિયોગ્રાફર પોતાના ક્ષેત્રના સ્ટાર છે અને તેમને પૂરતો યશ અપાય છે. બીમલ રોયની ફિલ્મ 'દો બીઘા જમીન'નાં ગીતોને મહાન નૃત્યકાર સચીન શંકરે કોરિયોગ્રાફ કરેલાં, અને ડોન'નું 'ખઈ કે પાન બનારસવાલા' પી.એલ.રાજે કોરિયોગ્રાફ કરેલું. ગોપી કૃષ્ણના નાના ભાઈ માધો કૃષ્ણ પણ ખ્યાતનામ કોરિયોગ્રાફર હતા. આ પ્રથાને ધ્યાનમાં લઈને 'ચિત્તચોર'ના નિર્માતા રાજાબાબુ (રાજકુમાર બડજાત્યા)એ બાસુદાને ગીતોના ફિલ્માંકનમાં શક્ય તમામ સહાય પૂરી પાડવા પ્રયત્ન કરેલો.

એક સાંજે 'ગોરી તેરા ગાંવ બડા પ્યારા' ગીતનું ફિલ્માંકન શરૂ થયું કે બાસુદાએ મલકાઈને કહ્યું, 'પ્રોડક્શન આસિસ્ટન્‍ટો સવારથી મારી પાછળ પડ્યા છે. તેઓ પૂછ પૂછ કરે છે કે તેમણે મોર ક્યારે લાવવાના છે? ગીતની પંક્તિ 'જી કરતા હૈ, મોર કે પાંવ મેં પાયલિયા પહના દૂં' માટે રાજાબાબુએ મોરને દેખાડવાની તડામાર તૈયારીઓ કરી દીધેલી. બાસુદાએ મક્કમપણે ઈન્કાર કર્યો અને થોડા સમય માટે પ્રોડક્શન ટીમમાં અસંતોષ વ્યાપી ગયો. અન્ય ગીત 'તુ જો મેરે સૂર મેં સૂર મિલા લે'ની એક પંક્તિ 'ચાંદની રાતોં મેં, હાથ લિયે હાથોં મેં' માટે સ્ટુડિયોમાં આકાશે લટકતા ચાંદ અને એની નીચે નાનકડા બ્રીજની કેડીવાળો સેટ ઊભો કરાયેલો, જે બાસુદાની શૈલીથી સદંતર વિપરીત હતું. મેં એમને આના વિશે પૂછ્યું ત્યારે તેમણે કશો પ્રતિભાવ ન આપ્યો. જો કે, ત્યાં સુધીમાં પોતાની કળાત્મકતા જાળવી રાખીને પણ નિર્માતાની માગને અનુકૂળ થવાની તેમની પ્રતિભા વિશે મને ખ્યાલ આવી ગયો હતો. આવા મામલે તેઓ પોતાના અભિગમમાં સૂક્ષ્મ રીતે ફેરફાર કરીને વચલો રસ્તો શોધી કાઢતા.

'ચિત્તચોર'ના નિર્માણ દરમિયાન નિર્માતા રાજાબાબુ સ્ક્રીપ્ટમાંના પ્રત્યેક દૃશ્યને ન્યાય મળે એ સુનિશ્ચિત કરતા. રાજશ્રી પિક્ચર્સ અને રાજાબાબુ માટે મારા મનમાં વિશેષ આદરનો ભાવ હતો. 'કભી કભી', 'દસ નંબરી' અને 'લૈલા મજનૂ' જેવી મુખ્ય ધારાની અતિશય ખર્ચાળ ફિલ્મોની સરખામણીએ રાજાબાબુ અને તેમના ભાઈ કમલબાબુ (કમલકુમાર બડજાત્યા) સામાન્ય બજેટમાં સ્વસ્થ મનોરંજન માટે પ્રતિબદ્ધ હતા. તેમણે સતત એવી ફિલ્મોનું નિર્માણ અને વિતરણ કર્યું કે જે નૈતિકતાનું ઉર્ધ્વગમન કરે અને પરિવાર માણી શકે. આ તેમની મુદ્રા હતી. અલબત્ત, વિતરક તરીકેનો તેમનો બહોળો અનુભવ અને અનેક થિયેટરોની માલિકી પણ નિર્માતા તરીકેના તેમના કાર્યની મહત્ત્વની મૂડી હતી.

ફિલ્મ પૂર્ણ થયા પછી કેવળ કલાકાર અને કસબીઓને ટ્રાયલ સ્ક્રિનિંગ માટે આમંત્રવામાં આવ્યા. સૌને ફિલ્મ ગમી, અને બાસુદા પણ રાજી હતા. જો કે, અમને બન્નેને એ સાંભળીને મજા ન આવી કે ફિલ્મ મુંબઈના એક જ થિયેટરમાં રજૂઆત પામવાની છે. બાસુદા મને બડજાત્યાની ઑફિસે લઈ ગયા. બાસુદાની નિસ્બત માટે પૂરતો આદર દર્શાવતાં રાજાબાબુ અને કમલબાબુએ જે સમજૂતિ આપી એ સાંભળીને હું છક થઈ ગયો. તેમણે કહ્યું, 'ફિલ્મ જબ્બર હીટ થવાની છે, સુપર હીટ. પણ અમે એને સામાન્ય રીતે રજૂ કરવા નથી માગતા. ખૂણેખૂણે આસાનીથી ટિકિટ મળી જાય એને બદલે આ ફિલ્મ જોવા માટે લોકોએ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ અને દૂર સુધી જવું જોઈએ. એક વાર અનન્યતાનો આ માહોલ ઊભો થશે એ પછી અમે એને બધે રજૂ કરીશું.' એમની વ્યૂહરચના સફળ પુરવાર થઈ. અંધેરીના એક થિયેટરમાં 10 જાન્યુઆરી, 1976ના રોજ કશી તડકભડક વિના 'ચિત્તચોર' રજૂ થઈ અને સો દિવસ સુધી 'હાઉસફૂલ' ચાલી. આ સફળતાને પગલે, ધીમે ધીમે તે સમગ્ર ભારતમાં રજૂ કરવામાં આવી અને 'અમોલ પાલેકર' ઘરઘરાઉ નામ બની ગયું. ફિલ્મે મને ચીલો ચાતરનાર હીરો તરીકેની પ્રતિષ્ઠા અપાવી. એવો હીરો જેની કારકિર્દી ત્રણ ત્રણ સિલ્વર જ્યુબિલી ફિલ્મોથી શરૂ થઈ, જેને પરિણામે નિર્માતાઓ મારી સાથે કામ કરવા પડાપડી કરવા લાગ્યા.

મેં બહુ જલદી મારી બૅન્કિંગની કારકિર્દીમાંથી રાજીનામું આપીને મારી જાતને સંપૂર્ણપણે કળાજગતને સમર્પી દેવાનો સાહસિક નિર્ણય કરી લીધો.

(View finder, a memoir by Amol Palekar, Westland books, 2024)

(નોંંધ: અહીં ઉલ્લેખાયેલું ગીત 'ગોરી તેરા ગાંવ બડા પ્યારા' આ લીન્ક પર તેમજ 'તૂ જો મેરે સૂર મેં સૂર મિલા લે' આ લીન્ક પર જોઈ શકાશે.)