The Marble Mania યાનિ दास्तान-ए-तलाश-ए-संगेमरमर યાનિ અલબેલા આરસની ખોજમાં (૨)

સવાર પડી. થાકેલા હોવાને કારણે ઉંઘ એવી આવી ગઈ હતી કે સપનામાં પણ આરસપહાણ દેખાયા નહોતા.  એ સારી નિશાની હતી. આજે રાજનગરના પટ્ટામાં ફરવાનો કાર્યક્રમ હતો. નહાઈ-પરવારીને, ચા-નાસ્તો પતાવીને અમે રીક્ષા પકડી. રીક્ષા પાછળથી ખુલ્લી હોવાથી અને બેઠકો પણ પાછળ હોવાથી ઘોડાગાડીમાં બેઠા હોઈએ એમ લાગતું હતું. રસ્તામાં આવતા કોઈ પણ સ્થળે અમારે ઉતરીને અમારા ખોજયજ્ઞનો આરંભ કરવાનો હતો. રસ્તામાં આવતા એક ગામ ‘પસૂન્દ’નું નામ અમને સૌને પસંદ પડ્યું. સર્વાનુમતે નક્કી કર્યું કે અહીં ઉતરી જઈએ. રીક્ષા ઉભી રખાવીને અમે ઉતર્યા. ભાડું ચૂકવ્યું. અને અમારું કામ શરૂ કર્યું. 

...બધા માર્બલ સરખા જણાય.(*)

.

એક પછી એક જગાએ માર્બલ જોવાના શરૂ કર્યા. ગઈ કાલવાળી જ કાર્યપદ્ધતિને અમે વળગી રહ્યા. હવે અમને એ પણ ખ્યાલ આવવા માંડ્યો હતો કે માર્બલના ચોક્કસ જથ્થાને ઉપલે ખૂણે જે આંકડા ચોક વડે લખેલા હોય છે એ શું દર્શાવે છે. બે કલાક સુધી અમે ફરતા રહ્યા અને અનેક પ્રકારના માર્બલ નાપસંદ કરતા રહ્યા. પણ વાત બની નહીં. આજે અમારે માર્બલ પસંદ કરીને નક્કી કરી જ લેવો પડે. કેમ કે, સાંજે તો અમારે નીકળવાનું હતું. પહેલો વરસાદ પડી ગયા પછી કોર્પોરેશન ‘પ્રિ-મોન્‍સૂન કામગીરી’નો રીવ્યૂ કરવા મિટીંગ બોલાવે છે, એમ અમે પણ બે-ત્રણ કલાક પછી ‘રીવ્યૂ કરવા માટે’ એક સ્થળે બેઠા. ‘હવે શું?’ ની ચર્ચા કરી. કઈ ‘મોડ્‍સ ઓપરેન્‍ડી’ અપનાવવી એ વિચાર્યું. અમે જે પ્રમાણમાં માર્બલ જોયા હતા અને માથે રાજસ્થાનનો સૂરજ જે આકરી ગરમી વરસાવતો હતો એને કારણે હવે માર્બલના રંગો ઓળખવાની અમારી ક્ષમતા જાણે કે ખતમ થઈ ગઈ હતી. અમને બધા માર્બલ ધોળાધબ્બ જ દેખાતા હતા. આમ છતાં અમે નાસીપાસ થવાને બદલે હકારાત્મક વલણ (પોઝીટીવ થીન્કીંગ, ધેટ ઈસ) અપનાવ્યું. અમે ખાસ આ કામ માટે જ આવ્યા છીએ અને અમારે હવે એ પૂરું કરવાનું જ છે, એવા વિચારતરંગો મનમાં પેદા કર્યા. આમ કરવા માટે અમારે કોઈ બોધિવૃક્ષ નીચે બેસવાની જરૂર ન પડી. માથે ધખતો સૂર્ય જ કાફી હતો.

અમે નવેસરથી ફરવાનું શરૂ કર્યું.  છેવટે ‘શિવગંગા બીલ્ડકોન’માં અમને માર્બલની પેટર્ન પસંદ પડી. અમે કિંમત પૂછી. તે જાણ્યા પછી અમને લાગ્યું કે કિંમત પણ બરાબર છે. સ્વરૂપસિંગે પોતાની રીતે પથ્થર ચકાસ્યો. તેમણે અમને ‘ક્વોલિટી કન્ટ્રોલ’નો રિપોર્ટ આપતાં જણાવ્યું કે આ માલ ઉઠાવવામાં વાંધો નથી. પણ એમ પહેલી જ વારમાં ‘હા’ પાડી દઈએ તો પેલો આપણા ગુજરાતી હોવા બદલ શંકા વ્યક્ત કરે. અને કારણ વિના શું કામ કોઈ અજાણ્યા પ્રદેશના કોઈ અજાણ્યા માણસના મનમાં આપણા વિષે શંકા ઉભી થવા દેવી? એટલે અમે ભાવતાલ કર્યા. વેપારીએ પણ અમારું માન અને મન રાખવા થોડા ભાવ ઘટાડ્યા. 

અમારે તો ત્રણ જણ માટે માર્બલ લેવાનો હતો. અને આ જથ્થો તો એક જણને જ પૂરતો થઈ પડે એમ હતો. વેપારીએ અમને આગ્રહપૂર્વક ચા પીવડાવી. અમે જરાય આનાકાની વગર, અમારો એ જન્મસિદ્ધ હક હોય એમ પીધી. દરમ્યાન વાતચીતમાં અમારે કેવી ડિઝાઈન જોઈએ છે એ વેપારીએ પૂછ્યું. અમારી વાત સાંભળીને તેણે કહ્યું કે અહીં જ જોઈ લો એકાદ-બે ડિઝાઈન. તમને ગમવી જોઈએ.

અમનેય થયું કે એક જ જગાએથી ત્રણે જણનો માલ મળી જતો હોય તો ઉત્તમ. અમે વેપારીના સૂચવ્યા મુજબની ડિઝાઈન જોઈ. અને અમને લાગ્યું કે અમને આવી જ ડિઝાઈનની તલાશ હતી. મનોમન અમે બહુ રાજી થઈ ગયા. પણ રીઢા ગ્રાહકોની જેમ ખુશી બહાર વ્યક્ત કરી નહીં. ‘પલક બંદ કર લૂં, કહીં છલક હી ન જાય’ ગીત દ્વારા ઈન્‍દીવરજીએ આ જ સંદેશો તો આપેલો છે. અમે સ્વરૂપસિંગને કહ્યું કે એ આ પથ્થરની ગુણવત્તા અને આખો જથ્થો ચકાસી લે. કેમ કે, છેવટે બેસાડવાનું કામ એમણે કરવાનું છે. સ્વરૂપસિંગે ફરી એક વાર પોતાની આવડત કામે લગાડી અને એકે એક પથ્થરના સ્લેબ ઉથલાવડાવીને ચકાસ્યા. છેવટે તેમણે લીલી ઝંડી આપી. ભાવતાલ ગોઠવાયા, હિસાબકિતાબનો અંદાજ પણ માંડવામાં આવ્યો. 

આમ, બપોરના બે વાગ્યે અમારું ‘અવતારકાર્ય’ પૂરું થયું. હવે જે બાકી હતી એ ઔપચારિકતા જ હતી. માનવજીવનની હકીકત એ છે કે દરેક મિનિટે તેણે નવો અવતાર લેવો પડે છે અને એ અવતાર મુજબ અવતારકાર્ય કરવાં પડે છે. 

(ડાબે) નયન પંચાલ અને બીરેન કોઠારી: માર્બલ મેનિયાનો ભોગ

હવે ટ્રક બોલાવવાની હતી અને તેમાં માલ ભરાવડાવીને અમારે પાછા વડોદરા આવવા નીકળવાનું હતું. એક વાર સોદો નક્કી થઈ ગયો અને ટ્રક આવવાની વાર હતી એટલે વેપારીએ અમને ઓફિસમાં બેસાડ્યા અને ચા-નાસ્તો મંગાવ્યો. અગાઉ પણ અમે બે વખત ચા પી જ ચૂક્યા હતા. પણ ખમણ, ફાફડા, બટાટાવડા, કેળાં વગેરે તેણે મંગાવ્યું અને અમને આગ્રહપૂર્વક તેને ન્યાય આપવા જણાવ્યું. અમેય ભૂખ્યા થયા હતા. એટલે ધરાઈને બેતકલ્લુફીથી નાસ્તો ઉડાવ્યો. 

વેપારી મહાશયે ફોન કરીને ટ્રક બોલાવી. ટ્રક આવી અને જોતજોતાંમાં ‘માલ’ ભરાવાનો ચાલુ થઈ ગયો. રંગબેરંગી પાઘડી પહેરેલા રાજસ્થાની મજૂરો સાવ સહજતાથી માર્બલના ભારેખમ સ્લેબ જે રીતે ઉંચકતા હતા એ જોઈને આપણને એમ જ લાગે કે આ સ્લેબ માર્બલના નહીં, પણ થર્મોકોલના હશે. પણ અમે અગાઉ આ સ્લેબને હાથ વડે ઉથલાવી જોયા હતા અને ખબર હતી કે એ કેટલા વજનદાર હતા. માર્બલના દરેક પાટીયા પર મેં રંગીન ચોક વડે જાતે નંબરો લખ્યા, જેથી તેને ઉતારતી વખતે સરળતા રહે અને આ આખા કાર્યમાં મારું કંઈક પ્રદાન છે એવો સંતોષ થાય. રાજસ્થાનની ધરતીમાંથી નીકળેલો આ પથ્થર ગુજરાતમાં આવેલા અમારા ઘરની શોભા વધારવાનો હતો એ વાતે આનંદ થતો હતો. આ બધી વિધિ પતાવતાં સાંજના સાડા પાંચ થયા. નાણાંની લેવદદેવડ પણ આ ગાળામાં પતી ગઈ હતી. હવે સ્થાનિક સંપર્ક માટે અમારે વડોદરાનો એક ફોન નંબર આપવાનો હતો. એ કોનો આપવો? અમારામાંથી કોઈના ઘેર ફોન હતા નહીં. છેવટે નયનના ભાઈના સસરા શાંતિલાલ પંચાલના ઘરનો ફોનનંબર આપ્યો. આનું કારણ હતું. એક તો એ કે શાંતિલાલ અને તેમનાં પત્ની કૈલાસબેન, ભલે અમારા ઘરથી દૂર રહેતાં હતાં, પણ મોટે ભાગે ઘરમાં જ રહેતાં હતાં. કૈલાસબેન કાને થોડું ઓછું સાંભળતાં હતાં, પણ એનો સવાલ નહોતો. એ બે સિવાય કોઈ ત્રીજું તેમની સાથે હતું નહીં. એટલે કોઈ પણ સમયે ફોન આવે તો સંદેશો લેનાર કોઈક તો મળી જ રહે. મોબાઈલ ફોન ત્યારે હજી આવ્યા નહોતા. 

વેપારી મિત્રે ફરી એક વાર કૉફી મંગાવી. તેમના તરફની આ છેલ્લી કૉફી હતી, એટલે અમે તે લિજ્જતથી પીધી. ત્યાર પછી અમને ચારેયને એ વેપારી પોતાની જીપમાં અમારી હોટેલ પર ઉતારી ગયા. અમે તેમનો આભાર માન્યો. હવે અમારે વડોદરા પાછા ફરવા નીકળવાનું હતું. બીજી તરફ પેલી ટ્રક પણ વડોદરા આવવા નીકળી ગઈ હશે. તે વડોદરા પહોંચે એ અગાઉ અમારે પહોંચી જવું જરૂરી હતું. અમે હોટેલ પર ઉતરીને વારાફરતી ફટાફટ સ્નાન કરી લીધું. સામાન પેક કર્યો, અને હોટેલનું બીલ ચૂકવીને સીધી કાંકરોલીની રીક્ષા પકડી. કાંકરોલીથી અમને સહેલાઈથી નાથદ્વારાની બસ મળી રહે અને નાથદ્વારાથી વડોદરાની. સાડા સાતની આસપાસ અમે નાથદ્વારા આવી પહોંચ્યા. 

ઉતરીને અમે ટ્રાવેલની એક નજીકની ઓફિસે ગયા. અહીં અમને જાણવા મળ્યું કે વડોદરા જતી તમામ બસો સાત વાગ્યાની આસપાસ રવાના થઈ જતી હોય છે. હવે? હવે અમારે અમદાવાદ જવું પડે અને અમદાવાદ ઉતરીને પછી ત્યાંથી વડોદરા જતું રહેવાનું. આ જરા લાંબું પડે એમ હતું, પણ બીજો કશો રસ્તો ન હોય તો આના સિવાય છૂટકો નહોતો. અમે અન્ય એક ટ્રાવેલ એજન્‍સીની ઓફિસે ગયા. અહીં કંઈક આશાજનક સમાચાર મળ્યા. વડોદરા જતી એક બસમાં બુકીંગ મળતું હતું. અને એ બસ સાડા નવની આસપાસ નાથદ્વારા આવવાની હતી. મતલબ કે અમારી પાસે એક દોઢ કલાક હતો. અમે બુકીંગ મેળવી લીધું. ત્યારે અમને ખબર નહોતી કે એ બુકિંગ અમારી બેઠકોનું નહીં, અમારી કમબખ્તીનું હતું.

ખેર! કલાક બાકી હતો. અમે સમય બગાડવામાં માનતા નહોતા. આ એક કલાકનો પૂરેપૂરો સદુપયોગ કરવાનું અમે નક્કી કર્યું. નાથદ્વારાની બજારમાંથી અમે અમુક ચીજો ખરીદવા માંગતા હતા. કઈ હશે એ ચીજો? આનું અનુમાન કોઈ પણ કરી શકશે. ગેસની સીંગલ સગડી, રેગ્યુલેટર, વિવિધ પ્રકારનાં ચૂરણની ગોળીઓ, ચાટ મસાલા અને સૌથી ઉપર પ્રસાદ તરીકે વેચાતો ઠોર. અમે રીક્ષા કરીને બહારમાં એવા જંક્શન પર આવ્યા કે જ્યાંથી રસ્તાના સીધા બે ભાગ પડતા હતા. ‘આધે ઈધર, આધે ઉધર’ની જેમ અમે બે-બેના જૂથમાં વહેંચાઈ ગયા. કોણે કયા વિસ્તારમાં ત્રાટકવાનું હતું એ વ્યૂહરચના નક્કી થયેલી જ હતી. હું અને નયન પંચાલ ચૂલા વગેરે જેવી ‘ભારે’ વસ્તુની ખરીદી માટે ગયા, જ્યારે રમેશ અને સ્વરૂપસીંગ ખાદ્યચીજોની ખરીદી માટે ઉપડ્યા. ભૂખ પણ લાગી હતી, પણ અમારી પાસે જમવા જેટલો સમય ન હતો. આથી રસ્તામાં કામ આવી શકે એ માટે અમે થોડાં નાસ્તાનાં પડીકાં ખરીદ્યાં. વાવાઝોડાની જેમ બધે ફરી વળીને અમે નવ ને પચીસે તો બસમાં ચડવાના સ્થાને આવી ગયા. પણ સમાજવિજ્ઞાનનો જાણીતો નિયમ ‘આપણે વહેલા આવીએ ત્યારે બસ મોડી પડે છે’ અહીં બરાબર લાગુ પડ્યો. બસ આવી છેક દસ વાગ્યે. ‘હ્યુમન ટ્રાફિકીંગ’ ભલે ગેરકાયદે ગણાતું હોય, અહીં પેલા ટ્રાવેલ એજન્‍ટે અમને બારોબાર પેલા બસવાળાને વેચી દીધા. અમને આની જાણ હતી, પણ કશું થઈ શકે એમ નહોતું. અમે બસમાં ગોઠવાયા અને હાશકારો થયો. 

બસ આવી હતી ભીલવાડાથી અને જવાની હતી છેક સુરત સુધી. અમને એમ હતું કે રાતના દસ વાગ્યે બસમાં બેઠા છીએ અને અડધો કલાક-કલાકમાં આંખ મીંચીશું. સવારે પાંચ-છ વાગ્યે આંખ ખૂલશે ત્યારે ખેડા કે આણંદ નજરે પડશે. (એક્સપ્રેસ હાઈવે શરૂ નહોતો થયો ત્યારની આ વાત છે.) બસ શરૂ થઈ. 

**** **** ****

ટ્રાફિક જામ કી ઐસી કી તૈસી.

જોતજોતાંમાં ઉદેપુર આવી ગયું. અહીંથી થોડા મુસાફરો ચડ્યા. ઉદેપુરથી બસે બરાબર ગતિ પકડી. અમારી આંખ પણ મળી ગઈ. બસ ઉભી રહી એટલે અમારી આંખ ખૂલી. કોઈક ઢાબું નજરે પડતું હતું. ઘડિયાળમાં જોયું તો રાતનો દોઢ થયો હતો. ડ્રાઈવરે અહીં ચા-નાસ્તો કર્યા અને બેઠક લીધી. ફરી બસ ચાલુ થઈ. થોડે આગળ જતાં જ વળી બસ ઉભી રહી ગઈ. બારીની બહાર જોયું તો ટ્રાફિક જામ. આગળ વાહનોની લાંબી લાઈન પડી ગઈ હતી. ટ્રાફિક જામમાં સામાન્ય રીતે એક સાઈડ જ ચાલુ રહેતી હોય છે. આવા ટ્રાફિક જામમાં ઘણા સાહસવીરોને રોંગ સાઈડથી પોતાનું વાહન ઘૂસાડવામાં સાહસનો અનુભવ થતો હોય છે. અમારી બસનો ડ્રાઈવર પણ આવો જ સાહસવીર નીકળ્યો. તેણે રોંગ સાઈડથી બસ ઘૂસાડી અને ધમધમાટ કરતી હાંકી. ત્રણ-ચાર કિલોમીટર તેણે રોંગ સાઈડ પર જ ખેંચી કાઢ્યા. પણ છેવટે આ રોંગ સાઈડ હતી. ‘રોંગ સાઈડ’ લઈને તમે કદાચ થોડા આગળ નીકળી શકો, પણ મંઝીલે કદી ન પહોંચી શકો. આગળ રસ્તો બંધ હતો, મતલબ કે ટ્રાફિક જામ હતો. ડ્રાઈવર બહાદુર હતો. ધીરજ રાખીને બેસી રહેવાને બદલે તે પ્રયત્નો કરવામાં માનતો હતો. આવ્યો હતો એ જ રસ્તે તેણે બસને મહામહેનતે પાછી વાળી. ‘રોંગ સાઈડ’થી પાછા ફરીએ એટલે એ કંઈ ‘રાઈટ સાઈડ’ થઈ જતી નથી. ડ્રાઈવર પણ કદાચ આ જાણતો હશે. એટલે તેણે વચ્ચે કોઈક વળાંક આવ્યો ત્યાં બસને વાળી અને એ નવા રસ્તા પર બસને લીધી. કોલંબસ હોવાનો તેનો દાવો હોય એવું લાગ્યું નહીં, કેમ કે તેણે આ રસ્તો જોયેલો હોય એમ લાગ્યું. હવે મારી આંખ બરાબર ખૂલી ગઈ. અંધારામાંય બહાર જે નજરે પડતું હતું એ કદાચ અસલી રાજસ્થાન હતું. નાનાં નાનાં ગામડાં, એકમાર્ગી અને ઉબડખાબડ રોડ. બસ કશાય અવરોધ વિના ચાલતી રહી. ત્રણ-ચાર કલાક આમ ને આમ બસ ચાલતી રહી. મને થયું કે આ ગુપ્ત રસ્તે ડ્રાઈવર અમને કયે ઠેકાણે મૂકશે? લગભગ સાડા પાંચે રાજસ્થાન-ગુજરાત બોર્ડરની ચેકપોસ્ટ આવી. ઈડર અમુક કિ.મી.દૂર હતું એવું પાટિયું પણ નજરે પડ્યું. અમે ગુજરાતની સરહદમાં પ્રવેશ્યા. બસ એકાદ કલાક સુધી દોડતી રહી. એ પછી બસ થોભી. જોયું તો કોઈ ગામ નહોતું આવ્યું. પણ સામેથી આવતી બીજી એક બસ પણ થોભી હતી, તેને જોઈને અમારી બસ થોભી હતી. બન્ને બસના ડ્રાઈવરોએ અદલાબદલી કરી. સામેની બસનો ડ્રાઈવર અમારી બસમાં આવ્યો. 

આ નવો આવેલો ડ્રાઈવર ઉત્સાહી જણાતો હતો. તેણે બેઠક સંભાળતાંવેંત જે રીતે બસને ભગાવી એ જોઈને લાગ્યું કે ત્રણ-ચાર કલાકમાં તો એ અમને વડોદરા ‘ફેંકી દેશે’. પણ આ ડ્રાઈવર ‘મનહૂસ’ નીવડ્યો. થોડી જ વારમાં ‘છૂસ્સ’ અવાજ આવ્યો અને બસ ઉભી રહી ગઈ. પંક્ચર પડ્યું હતું. હવે સવાર પણ પડી ગઈ હતી. સૌ ફરજિયાત નીચે ઉતર્યા. ડ્રાઈવરે ગડમથલ કરીને ટાયર બદલ્યું. આ બધી વિધિમાં એકાદ કલાક પસાર થઈ ગયો. કેટલાક મુસાફરોએ પ્રાત:વિધી પણ પતાવી દીધી. ફરી સૌ બસમાં ગોઠવાયા અને બસ પૂરઝડપે ઉપડી. દસ-બાર કિલોમીટર માંડ ગઈ હશે અને ફરી ‘છૂસ્સ’! સદ્‍ભાગ્યે આ વખતે પંક્ચર કોઈક એવા સ્થળે પડ્યું હતું કે આજુબાજુમાં હોટેલ દેખાતી હતી. સૌ નીચે ઉતર્યા. જોયું તો હિંમતનગરની આસપાસનું કોઈક ગામ હતું. અહીં સૌએ ચા-પાણી કર્યાં. દરમ્યાન ડ્રાઈવર ટાયર બદલવાના કામમાં પરોવાયો. આમ ને આમ આઠેક વાગ્યા. અમને ચિંતા એ હતી કે આગલે દિવસે રાજસ્થાનથી માર્બલ ભરીને નીકળેલી ટ્રક અમારી પહેલાં વડોદરા ન પહોંચી જાય. એમ થાય તો એ ક્યાં જાય? ત્યાં માર્બલ ક્યાં ઉતારે? એક તબક્કે એમ પણ વિચાર આવ્યો કે ચારમાંથી બે જણ અન્ય કોઈ વાહન પકડીને વડોદરાભેગું થઈ જાય અને બાકીના આ બસમાં આવે. પણ ત્યાં જ બસ ઉપડવાની તૈયારી થઈ અને સૌ પાછા બસમાં ગોઠવાયા. બસ ઉપડી અને આટલા બગડેલા સમયનું સાટું વાળવું હોય એમ બરાબર દોડવા લાગી. બસમાં એક નવી વાત જાણવા મળી કે આ બસ અમદાવાદની અંદર થઈને વડોદરા જવાની હતી, જેને લઈને વડોદરા પહોંચતાં વિલંબ થાય એ સ્વાભાવિક હતું. અમને સતત ચિંતા હતી કે માર્બલની ટ્રક અમારી પહેલાં આવી ગઈ તો?

અમદાવાદ ૭૦ કિ.મી.થી અમદાવાદ ૩૦ કિ.મી.નું પાટિયું તો ફટાફટ આવી ગયું. પણ હવે મુશ્કેલી થઈ. ડ્રાઈવર માર્ગ ભૂલ્યો અને તેણે ગાંધીનગર શહેરમાં બસ લીધી. ત્યાંથી સરખેજવાળા રસ્તે લીધી. કેમેય કરીને અમદાવાદ આવવાનાં ચિહ્નો જ ન દેખાય. થોડે જતાં એક સીધો રસ્તો દેખાયો એટલે માર્ગ ભૂલેલો ડ્રાઈવર ભાન પણ ભૂલ્યો. તેણે કશુંય વિચાર્યા વિના સીધા રસ્તે બસ ભગાવી. દૂરથી તેણે જોયું તો એક ટ્રાફિક પોલિસ સીટી વગાડીને તેને એ રસ્તે આગળ ન જવા ઈશારો કરતો હતો. પોલિસની સાથે ડ્રાઈવરે નજર મિલાવી, પણ તેની પ્રતિક્રિયારૂપે તેણે એક્સીલરેટર પર પગ દબાવ્યો અને બસની ઝડપ વધારી. ડ્રાઈવરના આ સાહસ પર ઘણા મંત્રમુગ્ધ થઈ ગયા. આ ખોટા રસ્તે પ્રવેશ્યા પછી છેવટે થલતેજના માર્ગે તેણે અમદાવાદમાં પ્રવેશ કર્યો. 

બસે હજી તો થલતેજમાં પ્રવેશ કર્યો કે તરત જ બસની આગળ પેલો ટ્રાફિક પોલિસ દેખાયો. કોઈકના બાઈક પર બેસીને તે આવી ગયો હતો. તેણે બસને ઉભી રખાવી અને બધા મુસાફરોને બસમાંથી ઉતરી જવા જણાવ્યું. બસને તેણે પોલિસ સ્ટેશને લઈ જવાનો હુકમ આપ્યો. ડ્રાઈવરનું અને બસનું તે શું કરશે એ વિશે ઝાઝો વિચાર કર્યા વિના અમે નક્કી કર્યું કે રીક્ષા કરીને સીધા ગીતામંદીર પહોંચીએ અને ત્યાંથી વડોદરાની ઈન્‍ટરસીટી બસ પકડીને વડોદરાભેગા થઈ જઈએ. રખે ને પેલો ટ્રકવાળો આવી ગયો તો એ બિચારો મૂંઝાશે. સવારના અગિયારેક વાગ્યે અમે ગીતામંદિર આવી પહોંચ્યા. તરત જ અમને બસ મળી અને એક-દોઢ વાગે વડોદરાભેગા થઈ ગયા. બપોરના બે વાગે તો અમે ઘરમાં હતા. ઘેર પહોંચીને અમે સીધા મકાનની સાઈટ પર દોડ્યા. પણ માર્બલની ટ્રક હજી આવી ન હતી. થોડી વાર ત્યાં બેઠા. દરમ્યાન નયને એક બૂથ પરથી શાંતિલાલને ઘેર ફોન કરીને તેમનો નંબર ટ્રકવાળાને આપ્યો હોવાની જાણ કરી દીધી. હવે અમારે કલાક-દોઢ કલાકે શાંતિલાલને ઘેર ફોન કરીને ટ્રકવાળાનો સંદેશો આવ્યો છે કે નહીં, એ પૂછતા રહેવાનું હતું. અમે ઘેર આવ્યા. કલાકેક પછી નયને અમારા એક મિત્ર મહેશ સુરતીને સૂચના આપી અને શાંતિલાલને ઘેર ફોન કરીને તપાસ કરવા કહ્યું. સુરતી કોઈક બૂથ પર ગયો અને ફોન કરીને પાછો આવતાં ખુશખબર લેતો આવ્યો, “ચાલો, ટ્રક આવી ગઈ છે.” ટ્રક ડ્રાઈવરને અમે જણાવેલું કે તેણે છાણી જકાતનાકે આવીને અમે આપેલા નંબર પર ફોન કરવો. એ મુજબ અમે સ્કૂટર કાઢ્યાં અને ઉપડ્યા છાણી જકાતનાકે. અમારી પાસે ટ્રકનો નંબર હતો જ. જકાત નાકે જઈને જોયું તો સ્વયંવરમાં ગોઠવાયેલા મુરતિયાની જેમ ચાર-છ ટ્રકો લાઈનબંધ ગોઠવાઈ ગયેલી. એમાંની એકેય અમારાવાળી નહોતી. અમે રાહ જોઈને બેઠાં. દૂરથી જે ટ્રક આવતી દેખાય તેની નંબરપ્લેટ અમે જીજ્ઞાસાથી વાંચતા, પણ નિરાશા મળતી. આમ ને આમ દોઢેક કલાક વીત્યો. અમને થયું કે આવું કેમ? ટ્રક ડ્રાઈવરે ફોન કર્યો હોય તો અત્યાર સુધીમાં તે આવી જવો જોઈએ. હવે શું કરવું? નયન એક બૂથ પર શાંતિલાલને ઘેર ફોન જોડવા ગયો. તે પાછો આવ્યો ત્યારે તેના મોં પરથી લાગ્યું કે કંઈક અજુગતું બની ગયું છે. એવું તે શું બન્યું હશે? નયને તરત કહ્યું, “કૈલાસબેનને ગેરસમજ થઈ હતી. સુરતીએ તેમને ફોન પર પૂછ્યું એ અગાઉ મેં તેમને ટ્રક આવવા વિષે જાણ કરી હતી. એટલે કૈલાસબેન સમજ્યાં કે એ ફોન બાબતે કોઈ પૂછી રહ્યું છે. એટલે તેમણે કહ્યું હતું કે હા, માર્બલ બાબતે કોઈનો ફોન આવેલો ખરો.” ટૂંકમાં, સાંભળવાની અને સમજવાની તકલીફ નડી હતી. દોઢ કલાક તાપમાં તપીને અમે પાછા ઘેર પહોંચ્યા. 

સાંજે પાછા સાઈટ પર ગયા. પણ ટ્રકનો પત્તો નહોતો. હવે અમને ચિંતા થવા લાગી. એસ.ટી.ડી.બૂથ પરથી અમે રાજસ્થાન ‘શિવગંગા’માં ફોન કર્યો અને પરિસ્થિતિ જણાવી. ત્યાંના માલિકે અમને હૈયાધારણ આપતાં કહ્યું, “ચિંતા ન કરો. આજે કદાચ ન આવી તો આવતી કાલે આવશે. ટ્રાફિક જામમાં કદાચ ફસાઈ હશે. તમારો માલ ક્યાંય નહીં જાય.” આ સાંભળીને અમને હાશ થઈ. રાત્રે અમે ઘેર ગયા. હવે કાલે વાત. 

**** **** ****

બીજા દિવસની સવાર પડી. એ દિવસે સાંજે અમદાવાદમાં સંગીતકાર અનિલ બિશ્વાસનો કાર્યક્રમ હતો. તે અને મીના કપૂર અમદાવાદ આવવાનાં હતાં. 

અનિલ બિશ્વાસ કે ટ્રક?

વરસેક અગાઉ મારા એક સહકાર્યકરના પિતાજીને હૃદયના બાયપાસનું ઓપરેશન દિલ્હીમાં કરાવવાનું હતું. તેમને છ-સાત બોટલ લોહીની જરૂર હતી. મેં અને ઉર્વીશે એમ વિચારેલું કે આપણે એમને લોહી આપવા દિલ્હી ઉપડીએ. અને રક્તદાન કરવાની સાથેસાથે આપણી પ્રિય બે વ્યક્તિઓને મળતા આવીએ. એક તો ‘તમસ’ ફેઈમ સાહિત્યકાર ભીષ્મ સાહની અને બીજા ગુરુઓના ગુરુ એવા સંગીતકાર અનિલ બિશ્વાસ. જો કે, પછી દિલ્હીમાં ક્યાંકથી લોહીની વ્યવસ્થા થઈ ગઈ હતી એટલે દિલ્હી જવાનું શક્ય બન્યું નહોતું. અને હવે અનિલ બિશ્વાસ ખુદ અમદાવાદ આવવાના હોય તો તેમને મળવાનો મોકો છોડાય?

ઉર્વીશે તો એ દિવસે અમદાવાદમાં તેમને મળી લીધું હતું અને તેમનો ઈન્‍ટરવ્યૂ પણ કર્યો હતો. મારે મળવાનું બાકી હતું. સાંજની ટ્રેનમાં વડોદરાથી નીકળું અને સીધો અમદાવાદ પહોંચું તો એ શક્ય બને એમ હતું. મેં નયનને પરિસ્થિતિ જણાવી. તેણે ઉદારદિલે મને જવાની પરવાનગી આપી. તે કહી શક્યો હોત, “ના, આવી પરિસ્થિતિમાં તું અહીં રહે. ટ્રક ન આવે તો શું કરવું એની ખબર પડે.” 

 

અબજોનો જોયો, કરોડોનો નકાર્યો, લાખોના ભાવતાલ કર્યા
અને ખરીદ્યો કેટલાનો?

વડોદરાથી સાંજના છએ ઉપડતી ઈન્‍ટરસીટી એક્સપ્રેસ મેં પકડી અને અમદાવાદ પહોંચ્યો. અનિલદાનો કાર્યક્રમ એટેન્‍ડ કર્યો, તેમને પણ રૂબરૂ મળાયું. પણ મારા મનમાં સતત ટ્રકની ફિકર હતી. ટ્રક સલામત આવી હશે? આ કાર્યક્રમ શનિવારે સાંજનો હતો. તે પતાવીને મોડી રાતે મહેમદાવાદ પહોંચ્યા. રવિવારે બપોરે મહેમદાવાદથી નીકળવાનું હતું. મોબાઈલ ફોન ત્યારે હતા નહીં. બીજા એક પણ મિત્રને ઘેર ફોન નહીં. એટલે ફક્ત અનુમાન જ કરવાનું હતું. રવિવારે મહેમદાવાદમાં રહ્યો,પણ જીવ વડોદરામાં જ હતો. ટ્રેનમાં બેઠો અને સાંજના વડોદરા ઉતર્યો. ઉતરીને સ્કૂટર લઈને સીધો જ સાઈટ પર પહોંચી ગયો, ત્યારે અંધારું થવા આવ્યું હતું. સાઈટ પર જઈને જોયું તો માર્બલના સ્લેબ ગોઠવાયેલા દેખાયા. એ જોઈને હાશ થઈ. 

ટ્રક બની સરકારી મહેમાન

પણ ટ્રકને આવતાં મોડું કેમ થયું? રાત્રે નયનને મળ્યો એટલે આનો જવાબ મળ્યો. ગુરુવારે રાજસ્થાનથી નીકળેલી જે ટ્રક શુક્રવારે વડોદરા આવી જવી જોઈતી હતી તે શનિવારે પણ નહીં અને છેક રવિવારે આવી હતી. થયું હતું એવું કે અમારો માર્બલ લઈને નીકળેલી ટ્રક ટ્રાફિક જામમાં ફસાઈ હતી. ટ્રક ડ્રાઈવરે કોઈક બીજો રસ્તો પકડ્યો અને ગોધરામાં થઈને ટ્રક લીધી. અહીં ટ્રાફિક પોલિસે તેને પકડ્યો. તે વખતે શંકરસિંહ બાપુના શાસનમાં ટ્રકના લોડ બાબતે કોઈક કાયદો કદાચ અમલમાં આવ્યો હતો. એ મુજબ આ ટ્રક ઓવરલોડ હતી. ડ્રાઈવર પાસે દંડ માંગવામાં આવ્યો. દંડના પૈસા ડ્રાઈવર પાસે હતા નહીં. આથી પોલિસે એ ટ્રક પોલિસ ચોકીમાં મૂકાવી. ડ્રાઈવર ટ્રકને ચોકીમાં છોડીને પાછો રાજસ્થાન ગયો. ત્યાં જઈને તે ટ્રકના માલિકને લઈને પાછો આવ્યો. માલિકે દંડના પૈસા ભર્યા અને ટ્રક છોડાવી. એ પછી ટ્રક વડોદરાને પંથે પરહરી. આમ, એક આખી રાત અને આખો દિવસ અમારા માર્બલ પોલિસોની નિગરાનીમાં રહ્યા હતા. છેવટે રવિવારે તે વડોદરા આવી શક્યા હતા.

એ પછી બે-ત્રણ દિવસે સ્વરૂપસીંગે કામ શરૂ કર્યું. 

આ માર્બલ મારા ઘરના ૨૦ બાય ૧૦ ફીટ ના મુખ્ય રૂમમાં જડાયેલો જોવા મળી શકે છે. આ બસ્સો ચોરસ ફીટના માર્બલ માટે ખેડેલી મુસાફરીનો નિષ્કર્ષ શો?

અબજો રૂપિયાનો માલ જોયો, કરોડોનો માલ રિજેક્ટ કર્યો, લાખોના માલનો ભાવતાલ કર્યો અને છેવટે લીધો કુલ્લે સીત્તેરેક હજારનો માલ! એ પણ ત્રણ જણના માર્બલનો સરવાળો.

તો સાહેબાન, યે થી દાસ્તાન-એ-તલાશ-એ-સંગેમરમર. 

**** **** ****

મકાન બનાવવાનો અનુભવ એવો હોય છે કે તેમાં બધું ભૂલોથી જ શીખવા મળે છે અને એ રીતે શીખેલા પાઠનો આપણા પોતાના માટે ઉપયોગ ભાગ્યે જ થઈ શકે છે. પણ ૨૦૦૯માં અમારું મહેમદાવાદનું આખું મકાન ઉતારીને નવેસરથી બનાવવાનું થયું એ વખતે વડોદરામાં કરેલી ભૂલોનું પુનરાવર્તન ન થાય તેની કાળજી રાખી.

મકાનનું ખોખું તૈયાર થયા પછી લાદી જડવાનો તબક્કો આવ્યો એ વખતે અમારા મકાનના સલાહકારે કહ્યું, “માર્બલ લાવવો હોય તો રાજસ્થાનથી લાવવો સસ્તો પડે. તમારે તો આખા મકાનનો માર્બલ આવી જાય.” આ સાંભળીને હું અને ઉર્વીશ એકબીજાની સામું જોઈને સૂચક રીતે હસી પડ્યા. સ્વાભાવિક રીતે જ અમને બન્નેને આ પત્ર યાદ આવી ગયો હતો. મેં અમારા સલાહકારને દૃઢતાપૂર્વક કહ્યું, “ભાઈ, પહેલી વાત એ કે અમારે માર્બલ નહીં, પણ આખા મકાનમાં કોટા સ્ટોન બેસાડવાનો છે. બીજી વાત એ કે અહીં ક્યાંક નજીકમાંથી તે મળે તો ત્યાંથી જ એ ખરીદવો છે.”

સલાહકારે કોટા જવાના લાભાલાભ સમજાવવા પ્રયત્ન કર્યો, પણ ફરી વખત ‘દાસ્તાન-એ-તલાશ-એ-સંગ’ લખવાની મારી હામ રહી નહોતી. 

(બીજા ભાગમાં પહેલા ભાગ જેવી મઝા ન આવી? ક્યાંથી આવે? પહેલા ભાગના અંતે આ અંગે  જણાવ્યું તો હતું!)