ચાલો...કૃષ્ણ-સુદામા રમીએ!

-ઉત્પલ ભટ્ટ 

(ઉત્પલ ભટ્ટની આ અગાઉની પોસ્ટમાં અહીં  લિંગા આશ્રમશાળામાં યુનિફોર્મ વિતરણની તૈયારી અંગે વાંચ્યું હતું. આ અહેવાલમાં વાંચો યુનિફોર્મ વિતરણ ઉપરાંત ગાયનેકોલોજીકલ તપાસ કેમ્પની રસપ્રદ વિગત.) 

લીંગા આશ્રમ શાળાના યુનિફોર્મ સીવાઇને તૈયાર હતા. ગાયનેકોલોજીસ્ટ્સ ડૉ. અમી અને ડૉ. સુજલ મુન્શી પણ વઘઇ ખાતે મેડિકલ કેમ્પ યોજવા આતુર હતા. એમના ખૂબ વ્યસ્ત શિડ્યુઅલમાં આઘુપાછું કરીને મેડિકલ કેમ્પ માટે તા. ૨૬-૨૭ નવેમ્બર ફાળવી. એટલે તા. ૨૬ નવેમ્બર, શનિવારે બપોરે ૩ વાગ્યે વઘઇ સરકારી હાઇસ્કૂલ ખાતે ધોરણ ૯ થી ૧૨ ની વિદ્યાર્થીનીઓ માટે "ગાયનેકોલોજીકલ જાગૃતિ અને તપાસ" કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું. 'ખૂબ વ્યસ્ત શિડ્યુઅલ'નો ઉલ્લેખ એટલે કર્યો કે અમદાવાદમાં એક જ વિસ્તારમાં રહેતા હોવા છતાં પણ મને એ બંને વરસમાં એક-બે વખત જ મળી શકે છે. ચીચીના ગાંવઠા આશ્રમશાળાના આચાર્ય શ્રી યશવંતભાઇએ કાર્યક્રમની સમગ્ર જવાબદારી ઉપાડી લીધી હતી. એમના મિત્ર અને વઘઇ સરકારી હાઇસ્કૂલના આચાર્ય શ્રી બુધાભાઇ કુંવર સ્વભાવના એવા જ મિલનસાર અને સેવાભાવી નીકળ્યા. તા. ૨૬ નવેમ્બરે વઘઇ જવાનું ગોઠવાઇ ગયું, અને કાર્યક્રમની બધી તૈયારીઓ શરૂ થઇ ગઇ. તા. ૨૫ મી એ સવારે કાયમના સારથિ લક્ષ્મણભાઇને ફોન કર્યો તો જાણવા મળ્યું કે તેમને અગત્યના કામથી રાજસ્થાન આવેલા પોતાના ગામ અચાનક જવાનું થયું હતું અને એ અમને ડાંગ લઇ જઇ શકે તેમ નહોતા. ફોનનાં ચકરડાં ઘુમાવી-ઘુમાવીને છેક સાંજે બીજી એક ઇનોવા નક્કી કરી. બીજા દિવસે સવારે વહેલા ૫ વાગ્યે નીકળી જવું હતું એટલે તા. ૨૫ મી ની રાતે જ ગાડીમાં બધો સામાન ભરી દેવાનું નક્કી કર્યું હતું. ભાડાની ગાડી રાતે છેક ૧૧ વાગ્યે જયેશની દુકાન પર આવી. ત્યાંથી યુનિફોર્મના થેલા અને માલા શાહે આપેલી ૧૦૦૦ નોટબૂક્સ/ચોપડા, કંપાસ, સ્લેટ, લંચ બોક્સ વગેરે સામાન ભરીને ગાડી છલોછલ કરી નાખી.

**** **** ****

વઘઈ આશ્રમશાળાનું વિદ્યાર્થીઓથી શોભતું ભવ્ય મેદાન 

તા. ૨૬ ની સવારે ૫ વાગ્યે છલોછલ ભરેલી ગાડીમાં અમે બધા ગોઠવાયા. કેરિયર પર પણ વધુ પડતો સામાન બાંધ્યો હોવાથી કપડાંની બેગ દરેક ઉત્સાહીઓએ પોતાના ખોળામાં જ રાખવી પડી! આમ પ્રવાસ શરૂ થયો અને રાબેતા મુજબ રાજ્ય ધોરી માર્ગ પર મોટરકાર હંકારીને અમે બપોરે બેના ટકોરે તો વઘઇ સરકારી હાઇસ્કૂલ પહોંચી ગયા. વઘઇ સાત હજારની વસ્તી ધરાવતું નાનું ટાઉન છે. વઘઇના પ્રવેશદ્વાર પર યશવંતભાઇ અમારી રાહ જોતા ઊભા હતા. એમની સાથે સરકારી હાઇસ્કૂલમાં પહોંચ્યા અને એનું અકલ્પનિય વિશાળ છતાં ચોક્ખુંચણાક મેદાન જોઇને અમારી આંખો આનંદાશ્ચર્યથી પહોળી થઇ ગઇ. આચાર્ય શ્રી બુધાભાઇએ અમને ઉમળકાભર્યો આવકાર આપ્યો. એકબીજાની ઓળખાણ કરીને અમે એમના કાર્યાલયમાં બેઠા અને ચા પીતા વાતે વળગ્યા. બુધાભાઇ આ જ શાળામાં ભણ્યા, અહીં જ શિક્ષક તરીકે કારકિર્દી શરૂ કરી અને અહીં જ આચાર્ય બન્યા તેની વાતો ગર્વભેર કરી. મેડિકલ કેમ્પનો સમય ત્રણ વાગ્યાનો હતો એટલે વઘઇ અને તેની આસપાસ આવેલ ચાર શાળાઓની ૨૦૦ વિદ્યાર્થીનીઓ મોટા હોલમાં શિસ્તબધ્ધ બેસી ગઇ હતી. ડૉક્ટરોને મદદ કરવા યશવંતભાઇની કાઉન્સેલર પુત્રી નિકિતા અને શાળાની શિક્ષિકાઓ પણ હાજર હતાં. હમેશા પડદા પાછળનો દોરીસંચાર કરતી મારી પત્ની નેહલ આ વખતે મેડિકલ કેમ્પમાં પોતાનો સક્રિય ફાળો આપવા હાજર હતી. અમે એવું નક્કી કર્યું હતું કે ગાયનેકોલોજીકલ કેમ્પ હોવાથી ડૉક્ટરો સિવાય બીજા એક પણ પુરૂષસભ્યે હોલમાં હાજર ન રહેવું, જેથી કરીને છોકરીઓ મુક્તપણે અને વિનાસંકોચે ડૉક્ટરો સાથે વાર્તાલાપ કરી શકે અને પોતાને મુંઝવતા પ્રશ્નોનો ઉકેલ મેળવી શકે. આ રીતે કેમ્પ શરૂ થયો અને હું, યશવંતભાઇ અને બુધાભાઇ શાળાના મેદાનમાં લટાર મારવા નીકળ્યા.

**** **** ****

બુધાભાઇને આયુર્વેદમાં ખૂબ રસ છે અને ઘણી બધી આયુર્વેદિક ઔષધિઓ વિશે ઊંડુ જ્ઞાન ધરાવે છે. મેદાનમાં જ ઘણી બધી આયુર્વેદિક ઔષધિઓ વાવી છે એની ઓળખ કરાવી. લીલાં શાકભાજી પણ વાવેલા હતા. થોડાક વિસ્તારમાં નાગલીનો પાક પણ લીધો હતો. આ બધું જોતાં-જાણતાં અને અલકમલકની વાતો કરતાં બે કલાક ક્યાં જતા રહ્યા તેની ખબર જ ન પડી. આ દરમ્યાન મેડિકલ કેમ્પ સમાંતરે ચાલી જ રહ્યો હતો. ડૉક્ટરોએ શરૂઆતમાં પાવર પોઇન્ટ પ્રેઝન્ટેશન આપીને શરીરની રચના વિશે જરૂરી જાણકારી આપી. ત્યાર પછી વાર્તાલાપ શરૂ થયો. ધીમે ધીમે છોકરીઓનો સંકોચ દૂર થતો ગયો અને સવાલ-જવાબ શરૂ થયા. મેડિકલ તપાસ દરમ્યાન ડૉ. અમી મુન્શીએ ૨૩ છોકરીઓ એવી તારવી કે જેમને વધુ દવાઓ/ટ્રીટમેન્ટની જરૂર છે. દરેક છોકરીઓની તકલીફો દર્શાવતું ફોર્મ ભરીને ડૉ. અમીએ ફાઇલ કર્યું. હવે જેટલા દિવસનો દવાઓનો કોર્સ જરૂરી હશે તે પ્રમાણે તમામ ૨૩ છોકરીઓને અમી અને સુજલ તરફથી મફત સપ્લાય મોકલવામાં આવશે. અમદાવાદથી ડાંગની નવી મેડિકલ પૂરવઠાલાઇન શરૂ થવા જઇ રહી છે! 

ડૉ. સુજલ અને અમી મુન્‍શી (ડાબે) તેમજ નેહલ ભટ્ટ (જમણે) સાથે
ખુશખુશાલ વિદ્યાર્થીનીઓ 

યશવંતભાઇની પુત્રીને હાલમાં જ વઘઇ આરોગ્ય કેન્દ્રમાં કાઉન્સેલરની નોકરી મળી છે એટલે તે આ છોકરીઓનું ફોલોઅપ કરીને ડોક્ટરોને દવાઓની અસરનો ફીડબેક આપશે. ટૂંકમાં એ છોકરીઓ નોર્મલ થઇ જાય તેનું સંપૂર્ણ ધ્યાન રાખવામાં આવશે. યશવંતભાઇના કહેવા મુજબ સમગ્ર ડાંગમાં આ પ્રકારનો ગાયનોકોલોજીકલ જાગૃતિ અને તપાસ કેમ્પ પ્રથમ વખત જ થયો છે. જે પ્રકારે પોઝિટિવ રિસ્પોન્સ મળ્યો એથી હું અને ડોક્ટરો પણ ખૂબ ખુશ થયા છીએ. પ્રશ્નોત્તરી કાળ પૂરો થવામાં હતો ત્યાં હાજર રહેલી એક છોકરી દોડતી ડૉ. અમી પાસે આવી અને કાગળનો નાનો ટૂકડો આગળ કરીને કહ્યું કે "બેન, સહી કરી આપો!". 
હૃદયસ્પર્શી કહી શકાય તેવી ઓટોગ્રાફ માગવાની આ ઘટના એ વાતની સાબિતી હતી કે ગાયનોલોજીકલ કેમ્પનું અમારૂં આયોજન સંપૂર્ણ સફળ થયું હતું, છોકરીઓને મુંઝવતા પ્રશ્નોના ડોક્ટરો તરફથી સંતોષકારક જવાબો મળ્યા હતા. 

ગાયનેકોલોજિકલ કેમ્પનો લાભ લેનારી વિદ્યાર્થીનીઓ 

ભવિષ્યમાં આ પ્રકારના વધુ કેમ્પ યોજવામાં આવશે. ડૉ. અમીનું આગ્રહભર્યું સૂચન છે કે આ બધી જ છોકરીઓને 'સેનેટરી નેપકીન'ની અનિવાર્ય જરૂરિયાત છે અને એમની વાત એક્દમ સાચી છે એટલે ખૂબ ઝડપથી 'બજેટ' બનાવીને સેનેટરી નેપકીન્સ મોકલવાનો બંદોબસ્ત કરીશું. હવે કોઓર્ડિનેશન માટે યશવંતભાઇ અને બુધાભાઇનો મજબૂત ટેકો છે એટલે કામ કરવાનો અમારો ઉત્સાહ બેવડાયો છે અને નવું જોમ આવ્યું છે. સેનેટરી નેપકીન્સના આ પ્રોજેક્ટ માટે નવેસરથી ફંડ મેળવવાનું થશે માટે બ્લોગ વાંચકો/મિત્રોને વિનંતી કે તેઓ સક્રિય આર્થિક ટેકો આપે. કેમ્પ પૂરો થયો એટલે બધી છોકરીઓને મેદાનમાં ભેગી કરીને દરેકને પાંચ પાંચ નોટબૂક્સ/ચોપડાઓનું વિતરણ કર્યું જે મેળવીને બધા બહુ જ ખુશ હતા.

**** **** ****

ત્યાર બાદ યશવંતભાઇએ વઘઇના સખીમંડળની મુલાકાત ગોઠવી હતી. શાળાથી નજીક આવેલા સખીમંડળના મકાનમાં જઇને ત્યાં ચાલતી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ વિશે જાણ્યું. યશવંતભાઇનાં પત્ની પણ આ સખીમંડળમાં કામ કરે છે. અહીં મહિલાઓ દડિયા, ડિશો બનાવે છે. નાગલીની પાપડી, નાગલીના બિસ્કીટ જેવી જુદી જુદી ખાદ્યચીજો બનાવીને મહિલાઓને પગભર બનાવવામાં આવે છે. આ સખીમંડળને 'સેનેટરી નેપકીન બનાવવાનું મશીન' આપી શકાય તેમ છે. એ દિશામાં વધુ ચર્ચા-વિચારણા શરૂ કરી છે. આ મશીન મૂકવાનો પ્રોજેક્ટ ખરેખર સફળ સાબિત થાય તેવો છે. રૂ. ૧,૨૦,૦૦૦/- મશીનની કીમત + રૂ. ૪૮,૦૦૦/- કાચો માલ (૪૦,૦૦૦ નેપકીન્સ માટે) + રૂ. ૨૦,૦૦૦/- તાલિમ. એટલે કુલ રૂ. ૧,૮૮,૦૦૦/- નું ફંડ એકઠું થાય તો આ પ્રોજેક્ટ શરૂ કરી શકાશે જેના બે ફાયદા થશે -મહિલાઓ પગભર થશે અને આસપાસ રહેતી વિદ્યાર્થીનીઓ/મહિલાઓને ફક્ત રૂ. ૨/- માં સેનેટરી નેપકીન મળશે. વાચકોમાંથી કોઇને પણ જૂથ બનાવીને આ પ્રોજેક્ટ પાર પાડવો હોય તો મારો સંપૂર્ણ સહકાર છે. ડાંગ કલેક્ટર તરફથી આ સખીમંડળને મફત મકાન અને વીજળીની સગવડ પૂરી પાડવામાં આવી છે. જરા વિચારો, ૨૦૧૭ ની સાલમાં પણ વિકાસ પામેલા ગુજરાત રાજ્યમાં આપણી જ બહેન/દીકરીઓને સેનેટરી નેપકીન માટે ટટળવું પડે એ કેવું લાગે! બ્રાન્ડેડ કપડાં, બ્રાન્ડેડ પર્સ, મોંઘી ગાડીઓ, રેસ્ટોરન્ટમાં નિયમિત મિજબાનીઓ -આ બધું જ કરતી વખતે એક વખત તો ફક્ત રૂ. બે નું સેનેટરી નેપકીન બીજાને આપવાનો વિચાર મનમાં ઝબકી જવો જોઇએ. શું આપણે એટલા બધા અસંવેદનશીલ થઇ ગયા છીએ કે આવો ચોક્ખાઇનો સાવ મૂળભૂત મુદ્દો નજરઅંદાજ કરી શકીએ?

**** **** ****

વઘઇના સખીમંડળમાંથી નાગલીની પાપડી લઇને અમે શિવારીમાળ આશ્રમશાળા તરફ ગાડી હંકારી જ્યાં અમારૂં રાત્રિરોકાણ હતું. રસ્તામાં વચ્ચે ગીરા ધોધની મુલાકાત લીધી અને કલાકેક પછી શિવારીમાળ આશ્રમ શાળા પહોંચ્યા. આ શાળામાં ત્રણ વર્ષ પહેલાં યુનિફોર્મ આપેલો હતો. યશવંતભાઇ સતત અમારી સાથે જ હતા. શાળાના આચાર્ય શ્રી સતીશભાઇ અને શિક્ષિકા શ્રીમતી ઉર્મિલાબેન અમને આવકારવા હાજર હતા. હાથ-મ્હોં ધોઇને સવારનો થાક ઉતાર્યો અને ડૉક્ટરોને શાળા બતાવી. નવસારીના પાટીદાર સમાજે શાળા, છાત્રાલય, રસોડું અને આરામગૃહના મકાનો લગભગ બે કરોડના ખર્ચે એક્દમ નવા બનાવી આપ્યા છે. સરસ મઝાના શૌચાલયો, નહાવાના બાથરૂમો પણ બન્યા છે. વિવિધ સમાજોએ દરેક આશ્રમશાળાઓ આવી બનાવી દેવી જોઇએ.

થોડી જ વારમાં ભોજન તૈયાર થઇ ગયું અને અમે ગરમાગરમ ભોજન કરવા એક પંગતમાં બેઠા. નાગલીનો લાલ રોટલો, અડદની દાળ, શાક, તીખી તમતમતી લસણની લાલ ચટણી અને ફક્ત ડાંગમાં જ બનતું વાંસનું અથાણું ખાવાની ડોક્ટરોને પણ મઝા પડી ગઇ. પેટ ભરીને જમ્યા પછી છાત્રાલયના બાળકો સાથે વાર્તાલાપ શરૂ કર્યો. આનંદી કાગડા જેવા આ બાળકો સાવ આછી લાઇટના પ્રકાશમાં વાંચન કરી રહ્યા હતા. અમે તરત જ આ મુદ્દો આચાર્ય સમક્ષ ઊઠાવ્યો કે આ રીતે આછી લાઇટના પ્રકાશમાં વાંચવાથી આંખો ખરાબ થશે. 

આછા પ્રકાશની ફરિયાદ વિના આનંદથી વાંચતી વિદ્યાર્થીનીઓ 

સુજલ અને અમીએ અંદરોઅંદર વાત કરીને તરત જ રૂ. ૨૦૦૦/- ની નવી નક્કોર નોટ આચાર્યને આપી કે આમાંથી બે ઓરડામાં ૫-૫ ટ્યુબલાઇટો નખાવી દેવી. આને કહેવાય ત્વરિત નિર્ણયશક્તિ અને આપવાની ઇચ્છાશક્તિ. ડાંગ જીલ્લામાં શિયાળામાં હાડ ગાળી નાખે તેવી કડકડતી ઠંડી પડે છે. આ બાળકો પાસે ઘરેથી લાવેલા પાતળા ચોરસા જ છે જે ગરમાટો આપવા માટે પૂરતા નથી. અમુક બાળકો બે વચ્ચે એક ચોરસો ઓઢીને ઠંડી સામે રક્ષણ મેળવવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. અમુક બાળકો પાસે તો સ્વેટર પણ નથી. તો આ સુદામાની તમામ કૃષ્ણોને ટહેલ છે કે તાત્કાલિક ધાબળા/બ્લેન્કેટ જે સસ્તું હોય તેની વ્યવસ્થા કરી આપો. રૂબરૂ પહોંચાડવાની જવાબદારી મારી. શિવારીમાળ, ચીચીના ગાંવઠા અને ડુંગરડા એમ ત્રણ આશ્રમશાળાઓમાં દરેકમાં સરેરાશ ૧૭૦ બાળકો છે. જેટલા થાય તેટલા ધાબળા/બ્લેન્કેટ આપો. શહેરમાં ફૂટપાથ પર સૂતાં ગરીબોને ધાબળા ઓઢાડતા દાતાઓને એટલું કહેવાનું કે એમાંથી મોટા ભાગના ધાબળા અડધા ભાવે વેપારીઓને પાછા વેચી આવવામાં આવે છે. ખરાઇ કરવા માટે કાલુપુર પાસે આવેલી ધાબળાની દુકાનોમાં પૂછી આવવું. આશ્રમશાળાઓમાં ધાબળા આપશો તે વરસોવરસ ચાલશે એની બાંહેધરી હું આપું છું.

રાતે કડકડતી ઠંડી શરૂ થઇ ગઇ હતી. શાળાના કમ્પાઉન્ડમાં ખુરશીઓ નખાઇ અને તાપણું સળગાવવામાં આવ્યું. તાપણાનો ગરમાટો લેતાં લેતાં ફરીથી અલક-મલકની વાતો શરૂ થઇ જે મોડે સુધી ચાલી. સવારનો થાક હતો એટલે પથારીમાં પડતાંની સાથે જ સૂઇ ગયા.

**** **** ****

સવારે વહેલા ઊઠીને ચા સાથે ગરમ રોટલી ખાધી અને લીંગા જવા નીકળી ગયા. લીંગા આશ્રમશાળામાં યુનિફોર્મ આપ્યા. 

લિંગા આશ્રમશાળામાં યુનિફોર્મ વિતરણ 

ત્યાંથી નીકળીને જામલાપાડા ખાતે આવેલા અંબિકા હળદર ફાર્મ ખાતે રોકાયા. અહીં રહેતા દક્ષાબહેને મશરૂમનો પાક લેવાનું પણ શરૂ કર્યું છે. 

મશરૂમ

રૂ. ૨૦૦/કિલોના તાજાં મશરૂમ લીધા અને ત્યાંથી વ્યારા, માંડવી થઇને અમદાવાદ તરફ ગાડી મારી મૂકી.

તાજાં મશરૂમ

અત્યારે શેરડીની કાપણીનો સમય છે એટલે માંડવીથી નેત્રંગ જવાના રસ્તે બંને બાજુએ દેશી ગોળ બનાવવાના પ્લાન્ટ શરૂ થઇ ગયા છે. એક તરફ શેરડી પીલાય, તેમાંથી નીકળતો રસ લોખંડના ખૂબ મોટા અને ખૂબ ગરમ તાવડામાં ઠલવાય, એમાંથી પ્રવાહી રસ ઊડતો જાય અને ધીમે ધીમે ઘટ્ટ ગોળ બનતો જાય, એવો પ્રવાહી ગોળ બને એટલે એને ડબામાં ભરીને ઠારવામાં આવે અને ૨-૫-૧૫ કિલોના પેકિંગમાં વેચવામાં આવે. પીલાયેલી શેરડીના કૂચાને બળતણ તરીકે વાપરવામાં આવે. કોઇ પણ પ્રકારના કેમિકલ પ્રોસેસ વગરનો ઘટ્ટ કથ્થઇ રંગનો આ શુધ્ધ દેશી ગોળ. શહેરમાં જે ગોળ મળે તેમાં સલ્ફર પસાર કરીને તેને સફેદ બનાવવામાં આવે. એના કરતાં આવો નૈસર્ગિક ગોળ ખાવાથી તંદુરસ્તી સારી રહે છે.

ગરમાગરમ દેશી ગોળ 

કર્મશીલ માલાએ આપેલા લંચબોક્સ, કંપાસબોક્સ, સ્લેટના ખોખાઓ યશવંતભાઇની ગાડીમાં ટ્રાન્સફર કર્યા એટલે એમની શાળામાં એ વહેંચી દેશે. માલાએ એટલો બધો પૂરવઠો મોકલ્યો છે કે એ બદલ એનો જેટલો આભાર માનીએ એટલો ઓછો પડે. હજુ વધુ પૂરવઠો મોકલશે તો અમને ગમશે જ! એક જગ્યાએથી સામાન લઇને બીજી જગ્યાએ પહોંચાડવો -- આ રીતે ટપાલીનું કાર્ય કરવાની ખૂબ મઝા પડે છે.

ગોળની યથાશક્તિ ખરીદી કરીને ગાડી ઉપાડી.  આખે રસ્તે સુજલ, અમી, નેહલ સાથે ભવિષ્યમાં વધુ શું અને કેવી રીતે કરી શકાય તેની વાતો ચાલી. વાતોમાં ને વાતોમાં સાંજે અમદાવાદ આવી ગયું.

ફરીથી કહું છું કે ધાબળાની તાત્કાલિક જરૂરિયાત છે. ધાબળા હોલસેલમાં રૂ.૧૨૫/નંગના (એક પીત્ઝા કરતાં ઓછી કિંમત)પડે છે. દસ વ્યક્તિનું જૂથ ૧૦-૧૦ ધાબળા ખરીદીને આપે તો પણ ૧૦૦ ધાબળા થઇ જશે. ધાબળાનો પૂરવઠો એક શાળા પૂરતો પણ આવશે તેવો તરત જ પ્રાયોરિટી પ્રમાણે જે-તે આશ્રમશાળામાં રૂબરૂ પહોંચાડવામાં આવશે.

મારો સંપર્ક આપ ઈ- મેલ bhatt.utpal@gmail.com દ્વારા કે ફોન દ્વારા 7016110805 પર અથવા આ 
બ્લોગના માધ્યમથી પણ કરી શકો છો

તો ચાલો...કૃષ્ણ-સુદામા રમીએ!!

(તમામ તસવીરો: ઉત્પલ ભટ્ટ)